Μ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ ......Μ Α Ν Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π Ο Χ Η Σ
Τα πάντα ρεί, έτσι έλεγε ο μεγάλος Ιωνας φιλόσοφος, ο Ηράκλειτος. Και ανάμεσα σ΄αυτά που ρέουν, που τρέχουν και αλλάζουν - αυτά εννοεί μετάξύ άλλων ο Ηράκλειτος - είναι και οι εποχές, που η μιά διαδέχεται την άλλη. Οχι, δεν εννοούμε τις κλιματικές εποχές του έτους, τις τέσσερις εποχές του χρόνου, πάνω στις οποίες έγραψε το γνωστό μουσικό του έργο ο Βιβάλντι, τις γνωστές « Τέσσερις εποχές ». Εποχές δηλαδή του έτους, άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο και χειμώνα, που άλλωστε τους τελευταίους καιρούς δεν αλλάζουν όπως άλλοτε, έφτασε να μην ξέρουμε αν έχουμε άνοιξη ή καλοκαίρι, αν έχουμε φθινόπωρο ή χειμώνα.
Εποχές με την έννοια στις οποίες συνήθως αναφερόμαστε, είναι οι καιροί. Και πάλι όχι όπως μιλάμε για τον καιρό με τις καιρικές συνθήκες, βροχές, ζέστη, χιόνια και τα σχετικά, αλλά τους καιρούς με την έννοια των χρονικών περιόδων. Στους παλιούς καιρούς - λένε οι άνθρωποι - τα πράγματα ήσαν διαφορετικά, εννοώντας πάλι τις εποχές. Γι αυτούς τους καιρούς και αυτές τις εποχές θα πούμε μερικά πράγματα, και με τα φαινόμενα που παρουσιάζουν στη διαδοχή τους. Τρόπους ζωής, αλλαγές συνηθειών, καινούργιες τάσεις, διαφορετικούς τρόπους σκέψης και πολλά άλλα που από εποχή σε εποχή αλλάζουν, και μάλιστα συχνά αλλάζουν ριζικά, αναποδογυρίζουν κάποια παλιά και έρχονται κάποια καινούργια που πρωτύτερα δεν τα ξέραμε καθόλου.
Η κάθε λοιπόν εποχή, έχει σαν χαρακτηριστικά σημεία για τους ανθρώπους διαφορετικούς τρόπους, ήθη, έθιμα και συμπεριφορές από τις παλιές - τις προηγούμενες δηλαδή - εποχές. Αυτά που τα συνηθίζανε να τα κάμνουν προηγουμένως, τα αφήνουν στην μπάντα, και με καινούργια πράγματα αρχίζουν να ασχολούνται. Αυτό συνήθως ισχύει για μιά περιορισμένη γεωγραφική περιοχή, ενώ σε άλλες κοντινές ή μακρυνές περιοχές, άλλες συνήθειες έρχονται και παρέρχονται. Κάποτε όμως, μερικά πράγματα μεταδίδονται από μιά περιοχή σε άλλη, από έναν λαό σε άλλους γειτονικούς λαούς, όταν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ τους.
Στο τίτλο του κομματιού αυτού, αναφέρονται αόριστα και γενικευμένα κάποιες ανώνυμες -μανίες. Τί σημαίνει ακριβώς ο όρος « μανία » ; Μιά ανώμαλη ψυχική κατάσταση, με εκρήξεις έντονες, ένα είδος ψυχοπάθειας. Γνωστή είναι και η μανιοκαταθλιψία, που είναι μιά εναλλαγή μανίας και κατάθλιψης. Σαν δεύτερη ερμηνεία όμως, ο όρος « μανία », μπορεί να σημαίνει άλλα πράγματα και καταστάσεις. Την έντονη αγάπη σε κάτι, το πάθος για κάποιο είδους δραστηριότητες, το πάθος και για άλλα πράγματα. Παραδείγματος χάριν, μιλάμε για κάποιον μανιώδη καπνιστή, ιδού μιά μορφή τέτοιας μανίας που δεν έχει καμμιά σχέση με νοσηρή ψυχική κατάσταση. Αυτού του είδους οι -μανίες, είναι χαρακτηριστικές των διαφόρων εποχών, έχουν θέση σαν έθιμα, σαν συνήθειες της κάθε εποχής σε μιά περιοχή ορισμένη. Και αλλάζουν με την αλλαγή των καιρών, όπως προσφυώς τόνισε ο Ηράκλειτος με το αποκλειστικά δικό του « τα πάντα ρεί ».
Κάποιες τέτοιες μορφές « μανίας », βρίσκουμε στις διάφορες χρονικές περιόδους, στις εποχές που λέγαμε, και σε κάθε μέρος του κόσμου. Μιά τέτοια μανία, ήταν και η παρακολούθηση από τον Ρωμαϊκό όχλο των μονομαχιών στα αμφιθέατρα της Ρώμης και άλλων πόλεων της ιταλικής χερσονήσου. Μας ανακατεύει το στομάχι μιά τέτοια μανία, που όμως μ΄αυτήν διασκέδαζαν μέχρι παραληρήματος οι τότε κάτοικοι της Ρώμης. Τα ίδια και πολύ χειρότερα, συμβαίνουν και σήμερα στην « πολιτισμένη » Ισπανία και μερικές παλιές ισπανικές κτήσεις - όπως το Μεξικό - όπου βάζουν έναν ταύρο μέσα σε μιά αρένα, τον τραβολογούν και τον βασανίζουν, και στο τέλος τον αποτελειώνουν υπό τις ιαχές των παρακολουθούντων φιλοθεάμονων θεατών. Που όμως, μερικές φορές βλέπουν τον εξαγριωμένο ταύρο να ξαπλώνει στο έδαφος τον ταυρομάχο, τον σκοτώνει σε μιά στιγμή απροσεξίας του. Και τοτε το όλο αμφιθέατρο παγώνει από τη εξέλιξη αυτή.
Πριν και από αυτή τη μανία, υπήρχε και μιά άλλη πολύ παλιά -μανία - όσο παλιός είναι και ο άνθρωπος - αυτή που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε « μοιχειομάνία », κάπως αδόκιμος όρος που δηλώνει τη ροπή του ανθρώπου σε ένα σπορ που διατηρείται σ΄όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους. Τη ροπή για σύναψη παράνομων σχέσεων ενός αντρα με τη γυναίκα ενός άλλου άντρα ( και αντίστροφα βέβαια ), που σαν συνέπεια έχει να μετατρέπει το σύζυγο της κυρίας που ξενοκοιμάται σε κερασφόρο ζώο. Αυτή η μανία δεν πρόκειται να λείψει ποτέ, αυτό είναι σίγουρο, είναι παγκόσμια συνήθεια που δεν υπόκειται στο νόμο του Ηράκλειτου. Κάθε κανόνας έχει και τις εξαιρέσεις του.
Μιά μανία - αληθινή τοξικομανία, από τις πρώτες που φάνηκαν στον κόσμο - ήταν και είναι πάντοτε η « αλκοολομανία ». Από τις εποχές που οι άνθρωποι ανακάλυψαν τα αλκοολούχα ποτά, από αμπέλια ή από άλλες φυτικές πηγές, η μανία αυτή δεν έλειψε ποτέ. Και σέ πολύ εκτεταμένη διάδοση είναι και στο σημερινό κόσμο, παρά τις πάμπολες άλλες « μανίες » που έχουν κατακλύσει τη σύγχρονη εποχή, πολλά εκατομμύρια είναι πιασμένα στα δίχτυα της. Και φυσικά, δεν εννοούμε μανιακούς αυτούς που καταναλώνουν λογικές ποσότητες από αλκοόλ, αυτοί δεν έχουν αυτή τη συνήθεια σαν μανία.
Κάποιου βαθμού -μανία τυχερών παιχνιδιών, φαίνεται ότι υπήρχε και στους αρχαίους χρόνους σε διάφορα μέρη του κόσμου. Χρησιμοποιούσαν ζάρια - τους λεγόμενους κύβους - χρησιμοποιούσαν τους αστράγαλους ζώων, και βλέπουμε ζωγραφισμένες σε αγγεία, κόρες αστραγαλίζουσες. Και αυτές μεν δεν έπαιζαν επί χρήμασι ( που δεν τα είχαν άλλωστε ), έπαιζαν όμως κάποιοι ενήλικες.
Εδώ και έναν αιώνα όμως, άρχισε το τυχερό παιχνίδι να γίνεται συστηματικό σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Αρχικά σαν λαχείο που το κυκλοφορούν οι κυβερνήσεις για να εισπράξουν κάποια ποσά αντί φόρων από τους πολίτες, και τις πιό πρόσφατες εποχές, σαν παιχνίδι προγνωστικών των πάντων. Κυρίως αθλητικών παιχνιδιών, αλλά και διαφόρων άλλων μη « σπορτίβων » εκδηλώσεων, όπως το δικό μας « κίνο », που πρόσφατα εγκαινιάστηκε στη χώρα μας, και επί του παρόντος δεν έχει αρκετούς οπαδούς. Και είναι ακόμα και τα ιπποδρομιακά στοιχήματα, γνωστά από τον δέκατο ένατο αιώνα, που κι αυτά κατέχουν περίλαμπρη θέση σε άλλες χώρες, κυρίως Ευρώπης και Αμερικής.
Μιά επίσης πολύ διαδεδομένη -μανία, είναι η επαγγελματική χαρτοπαιξία. Οχι, δεν μιλά-με για το « χαρτάκι », το πινάκλ, τη μπιρίμπα και τα άλλα παίγνια, που παίζονται ερασιτεχνικά στα σπίτια μανιωδών επίσης χαρτοπαικτών. Που συχνά όμως μεταβάλλονται σε επαγγελματικά παιχνίδια, στα οποία ξενυχτούν σοβαροί κύριοι και κυρίες του καλού λεγόμενου κοσ-μου, δαπανώντας ουκ ολίγα χρήματα πάνω στην πράσινη τσόχα. Μιλάμε κυρίως για παιχνί-δια χοντρά, που παίζονται είτε σε επίσημες χαρτοπαικτικές λέσχες υπό τας ευλογίας των κρατικών αρχών, που κερδίζουν τα νόμιμα από τις λέσχες αυτές, αλλά και στις παράνομες λέσχες, που και σ΄αυτές τα ίδια γίνονται, με τη διαφορά ότι γίνεται εκεί και φοροδιαφυγή σε βάρος του κράτους. Χρήματα πολλά παίζονται και χάνονται, και μπατίρηδες εντελώς μένουν συχνά οι ασχολούμενοι με το ευγενές αυτό άθλημα.
Μιά πολύ διαδεδομένη -μανία, η πιό συχνή από όλες τις -μανίες που υπάρχουν σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, είναι το κάπνισμα. Εχεις ένα πακέτο τσιγάρα στην τσέπη σου, έχεις και τα απαραίτητα για να ανάψεις το κυλινδρικό αυτό πραγματάκι, και ιδού είναι όλα έτοιμα να πάρει μπρός αυτή η πιό διαδεδομένη - όπως είπαμε - μανία. Η τσιγαρομανία, που τα αποτελέσματά της είναι πασίγνωστα σήμερα σε όλους, αλλά η άτιμη δεν κόβεται με κανένα τρόπο, όσο κι αν πασχίζει κανείς, αποτέλεσμα μηδέν.
Το αλκοόλ το είπαμε, άλλη μιά -μανία που δεν κόβεται ούτε σε ειδικά κέντρα αποτοξίνωσης. Και πάμε στα άλλα φυτικά παρασκευάσματα, που από τα πρώτα χρόνια που βρίσκεται ο άνθρωπος πάνω στη γη, υπήρχαν άλλά δεν ήσαν και τόσο σε χρήση. Και θα αρχίσουμε με το πιό γνωστό, την παπαρούνα. Οχι τη συνηθισμένη παπαρούνα που βγαίνουμε την πρωτομαγιά και τη μαζεύουμε απ΄τα χωράφια. Οχι, δεν εννοούμε αυτήν, πρόκειται για μιά παπαρούνα, που όταν την καταναλώσεις - ωμή, βραστή ή υπό μορφή ποτού - σε κοιμίζει παρευθύς και παραχρήμα. Και όχι μόνο σε κοιμίζει, αλλά αν έχεις έναν σφοδρό πόνο, τον κάνει να εξαφανιστεί μέσα σε λίγα λεπτά,
Μά τί να έχει μέσα της αυτή η παπαρούνα, που να φέρνει όλα αυτά τα θαυμάσια αποτελέσματα ; Διάφορες ουσίες, που στη φαρμακολογία ονομάζονται αλκαλοειδή του οπίου, αυτού που στα τουρκικά το λένε « αφιόνι ». Ανάμεσα σ΄αυτά που περιέχει, είναι η παπαβερίνη, είναι η μορφίνη και μερικά άλλα. Αυτή τη μορφίνη την χρησιμοποιούσαν στην ιατρική για να καταπολεμούν τους σφοδρούς πόνους πάσης φύσεως. Και αυτή την ίδια τη μορφίνη, την χρησιμοποιούσαν και γιατροί και νοσοκόμοι, για να τους φεύγουν τα ντέρτια τους. Η σε μικρή διάδοση αυτή -μανία της χρήσης αυτής, είναι η γνωστή μορφινομανία. Ηταν σε χρήση από δυό περίπου αιώνες μέχρι και πρόσφατα.
Από αυτήν τη μορφίνη που καταπολεμά σφοδρούς πόνους αλλά που όμως καταλήγει σε -μανία, με μιά χημική επεξεργασία, προκύπτει μια άλλη ουσία, η ηρωϊνη. Που είναι τρεις φορές πιό δυνατή σαν φάρμακο κατά των πόνων, αλλά και πολύ πιό δυνατή σαν ουσία που προκαλεί εθισμό, μιά φοβερή -μανία, για τα αποτελέσματα της οποίας -μανίας όλοι μας είμαστε ενήμεροι. Είναι ένας εθισμός, που χρειάζεται αγώνας πολλών χρόνων σε ειδικά κέντρα για να τον διακόψεις. Πρόκειται γα μιά αληθινή μάστιγα στον σύγχρονο κόσμο, κι αυτά είναι τα « θαύματα » της χημείας και της φαρμακοβιομηχανίας, ας μην ξεχνάμε ότι έναν καιρό ήταν και επίσημο παυσίπονο φάρμακο σε μερικές χώρες του κόσμου.
Και να ήταν μόνο αυτή ! Πριν από πεντακόσια χρόνια, όταν έφτασαν οι Ισπανοί στη Νότια Αμερική - συγκεκριμένα στην Κολομβία - είδαν τους ιθαγενείς Ινδιάνους της περιοχής, να μασσάνε κάτι φύλλα δέντρων. « Ρε σεις, γιατί τα μασσάτε αυτά τα φύλλα ; » ρώτησαν παραξενεμένοι. Και πήραν τη απάντηση : « Μας φέρνει στο κέφι, αυτός είναι ο λόγος ». Πήραν κι αυτοί μερικά φύλλα και τα μάσσησαν, και τους φάνηκε καλό το πράγμα. Αλλά έμειναν εκεί, δεν το προχώρησαν το ζήτημα. Χρειάστηκε να περάσουν αιώνες, για να γίνει και η κόκα μιά επί πλέον -μανία. Η γνωστή κοκαϊνομανία.
Ινδική κάνναβη ονομάζουν ένα φυτό που στην Ινδία - όπως το λέει και το όνομα - φυτρώνει. Και πλήθος από Ινδούς τη χρησιμοποιούσαν επί αιώνες για να κάνει τη σκλήρή ζωή τους πιό εύκολη. Υστερα, ήρθε και στην Ευρώπη, αλλά πολύ λίγοι την κάπνιζαν μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες. Και τότε πήρε μπρος η καλλιέργεια του φυτού αυτού, και πολλοί ζήτησαν να γίνουν μανιακοί μ΄αυτή την κάνναβη. Βλέπεις, σκληρή είναι η ζωή - ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται - για πολλούς που δεν την αντέχουν. Και ιδού μιά ουσία που τους δίνει ανακούφιση, και ολημερίς καπνίζουν αυτό το τσιγαράκι.
Δεν είναι μονάχα οι πάσης μορφής και είδους ουσίες που προκαλούν διάφορες -μανίες. Είναι πολλές συνήθειες που παίρνουν μιά τέτοια εξέλιξη. Αρχίζουν αλλοιώς, και πάνε σε άλλα μονοπάτια. Και δεν είναι λιγότερο εξαρτησιογόνες αυτές οι συνήθειες -μανίες, από τις άλ λες που είναι φαρμακευτικές ή φυτικές ουσίες, πιό εύκολα απομακρύνεται κανείς από την κάνναβη παρά από τη ρουλέττα, πολλές φορές έχουμε ακούσει ιστορίες με ρουλέττα, χαρτοπαίγνιο και άλλα παρόμοια, που επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα αυτό.
Είπαμε ότι κάθε εποχή έχει και τις αλλαγές της σε ήθη, σε έθιμα και σε συνήθειες διαφόρων ειδών. Και ιδού ακόμα μερικές από τις καινούργιες « εξαρτήσεις » που έχουν εμφανιστεί πριν από λίγες δεκαετίες ή πριν από μερικά χρόνια. Μιά έντονη εξάρτηση του εικοστού αιώνα, είναι αυτή που συνδέεται με τα τροχοφόρα. Τους τουρκιστί ονομαζόμενους αραμπάδες, πολύ μου αρέσει αυτή η έκφραση. Ειδικά στα καθ΄ημάς, αυτή η αραμπαδομανία έχει οδηγήσει σε πολύ μεγάλη εξάρτηση. Να πούμε και για την μικρή οθόνη, μπροστά στην οποία μένουν καθηλωμένοι επί πολλές ώρες πολλοί άνθρωποι τις μέρες αυτές ; Εστω κι αν δεν παίζει τίποτε το ενδιαφέρον κάποιες ώρες, ο άνθρωπος μένει κολλημένος στον καναπέ ή την πο-λυθρόνα, όπως μένει κολλημένος στην κοκαϊνη ο τοξικομανής. Και να μην ξεχάσουμε και μιά άλλη -μανία που μας έχει πιάσει τον τελευταίο καιρό : Την « κινητομανία », που σε πολλούς δεν διαφέρει από μιά οποιαδήποτε εξαρτησιογόνο -μανία.
Και τελευταία - αλλά όχι λιγότερο σημαντική - την αρχαϊστί ονομαζόμενη « ωνιομανία », την έντονη τάση να αγοράζουμε. Να αγοράζουμε οτιδήποτε, χρήσιμο ή και ελάχιστα χρήσιμο ή και άχρηστο, τζίρος να γίνεται μονάχα. Είναι κι αυτή μιά έντονη εξάρτηση. Χαριν της οποίας, υπάρχει και άλλη μιά εξάρτηση, η « καρτομανία », φρούτο κι αυτό της εποχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου