Η Τ Ι Μ Η, Τ Ι Μ Η Δ Ε Ν Ε Χ Ε Ι

                 Η     Τ  Ι  Μ  Η,     Τ  Ι  Μ  Η     Δ  Ε  Ν     Ε  Χ  Ε  Ι

      Κάθε πράγμα σ΄ αυτό τον  κόσμο, έχει  και την αξία του, αυτό  το ξέρουν όλοι και δεν είναι καθόλου μυστικό. Όταν λέμε εδώ  « αξία », δεν πρέπει  υποχρεωτικά να την υπολογίζουμε πάντοτε σε χρήμα ή οποιοδήποτε άλλο μέτρο « μετρησης » ή  ανταλλαγής αξιών, αλλά να της δίνουμε μιά γενικευμένη  και οπωσδήποτε  ελεύθερη και υποκειμενική  έννοια. Για παράδειγμα, ένα  σπάνιο  γραμματόσημο  έχει πολύ  μεγάλη χρηματική  αξία για  κάποιους ανθρώπους - τους φιλοτελιστές - αλλά καμμιά σημαντική αξία ή τουλάχιστον σχετική σαν  « αντίκα », για κάποιους  άλλους, και  καμμιά  απολύτως  για τους  υπόλοιπους  ανθρώπους, που  βλέπουν το γραμματόσημο σαν ένα κομμάτι χαρτί, που επάνω του υπάρχουν κάποια έγχρωμα σχέδια.

Ας πάρουμε όμως την  αξία των πραγμάτων στη συνηθισμένη τους έννοια. Λίγο πολύ, όλοι μπορούμε να  εκτιμήσουμε το πόσο πάνω κάτω αξίζει ένα πράγμα, συνήθως πόσο αξίζει σε χρήμα αλλά και με άλλων ειδών εκτιμήσεις. Μπορεί η εκτίμηση που δίνουμε σε ένα αντικείμενο ή  πρόσωπο να  είναι διαφορετική από αυτήν που του δίνει  κάποιος άλλος, αλλά εν πάση περιπτώσει, οι  διαφορετικές  εκτιμήσεις δεν  μπορούν να  απέχουν πάρα  πολύ μεταξύ τους, αυτός είναι ένας γενικός κανόνας που έχει φυσικά και τις εξαιρέσεις του.

Υπάρχει μιά λαϊκή ρήση - έτσι θα μπορούσε  κανείς να την πεί - ότι τα πάντα μπορούν να αγοραστούν, με  άλλα  λόγια, ότι όλα  έχουν την  τιμή  τους, και η  ρήση αυτή  αφορά κυρίως τους  ανθρώπους. Μπορείς -λένε -να αγοράσεις οποιονδήποτε άνθρωπο, αρκεί να δώσεις αυτά που είναι  αναγκαία για την  εξαγορά του. Ο ένας  αγοράζεται στο  τάδε ποσό, που  μπορεί  να είναι πολύ  χαμηλό ή  μέτριο, ο  άλλος με  πολύ  μεγαλύτερο, άλλος  με πάρα πολλά, αλλά και μπορείς να αγοράσεις  και αυτόν που  υποτίθεται  ότι δεν αγοράζεται  με τίποτε, αρκεί βέβαια να βρείς  την τιμή της  εξαγοράς  του. Αυτό νομίζω  ότι το πιστεύει η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, αν γινότανε  κάποια  δημοσκόπηση  από αυτές που  συνηθίζονται  πολύ  εσχάτως, αυτό νομίζω ότι θα έδειχνε.

Αλλά ο λαός  λέει και ένα γνωμικό σχετικά μ΄ αυτό το θέμα : « Η τιμή, τιμή  δεν έχει, και χαρά σ΄ τον που  την  έχει ». Το λαϊκό αυτό απόφθεγμα, δηλώνει  ότι υπάρχουν  και άνθρωποι  τόσο ακέραιοι και  αδιάφθοροι, ώστε  δεν μπορεί  κανείς να τους εξαγοράσει  με κανένα τίμημα, όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό. Είναι  αλήθεια αυτό ; Μήπως πρόκειται  για απλή φαντασιοπληξία ; Μήπως πρόκειται για ευσεβή πόθο που τρέφει ο λαός  και τίποτε  άλλο ; Ας κάνουμε μιά προσπάθεια να δούμε πώς  έχουν τα πράγματα, χωρίς βέβαια  να  έχουμε την απαίτηση τα συμπεράσματά μας να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Εν πρώτοις, πρέπει  να παραδεχτούμε, ότι η  συντριπτική  πλειοψηφία  των ανθρώπων, είναι πράγματι  είδος προς εξαγοράν, σ΄ αυτό μάλλον θα  συμφωνήσουν  όλοι. Το ζήτημα είναι να βρείς την τιμή  με την οποία  εξαγοράζεται ο  καθένας, και που βέβαια δεν είναι  η ίδια για όλους. Είναι πασίγνωστο ότι το  χρήμα είναι ίσως  το πιό άτιμο πράγμα που υπάρχει στον κόσμο, διαφθείρει  συνειδήσεις, κάμνει  τους  ανθρώπους  να  γίνονται  αναξιόπιστοι, ακόμα και προδότες, και  φέρνει  του κόσμου  τα κακά. Να αντισταθείς στον πειρασμό του διαβόλου αυτού, είναι ένα  από τα δυσκολώτερα  πράγματα στον  κόσμο αυτό, ιδίως τους τελευταίους καιρούς που  χαρακτηρίζονται  από το  αλύπητο  κυνηγητό  του  χρήματος, με νόμιμα, ημινόμιμα και παράνομα μέσα.

Μά έχουμε πολλές, πάμπολλες  ανάγκες, πώς θα  τα βγάλουμε  πέρα αν πηγαίνουμε  με το σταυρό στο χέρι ; Αυτό  θα σου λένε  συνεχώς και αδιαλείπτως. Και  γιατί παρακαλώ  έχουμε τόσο πολλές ανάγκες που δεν τις είχαμε πρωτύτερα, και  που μας εξωθούν  στο αλύπητο αυτό κυνήγι του  χρήματος ; Ο λόγος είναι  εμφανής. Τις περισσότερες ή  τουλάχιστον  πολλές από τις ανάγκες  μας, τις δημιουργούμε  μόνοι μας, ο  υπερκαταναλωτισμός - θα το  τονίσω ακόμα  μιά φορά - μας ωθεί να δημιουργούμε ανάγκες και  εκεί που θα μπορούσαμε  να μην τις έχουμε. Πολλά πράγματα  που ζητάμε να αποκτήσουμε, έχουν δυσανάλογα μικρή σημασία σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες, μάς τα  επιβάλλει το  κοινωνικό περιβάλλον και η γενική νοοτροπία που έχει επικρατήσει στις  « πεπολιτισμένες » χώρες.

Φυσικά, η δυνατότητα  εξαγοράς ανθρώπων  και συνειδήσεων, δεν  είναι ένα καινούργιο φρούτο, υπάρχει - σε διαφορετικές κλίμακες βέβαια -από τότε ίσως που υπάρχει ο κοινωνικός άνθρωπος, αυτός που μιά μακρυνή  εποχή συγκρότησε  τις πρώτες μικρές  κοινωνίες. Τότε δεν υπήρχε χρήμα, υπήρχαν τα διάφορα αγαθά και οι υπηρεσίες, που η προσφορά τους έπαιζε τον ίδιο ρόλο που  έπαιζε  αργότερα  το χρήμα, ακόμα και με αυτά  μπορούσες να εξαγοράσεις ως έναν βαθμό τους ανθρώπους και να τους καταστήσεις υποχείριούς σου.

Με την εφεύρεση του  χρήματος που αντικατέστησε  το μέχρι  τότε σύστημα ανταλλαγής προϊόντων, χρησιμοποιήθηκε αυτό το καινούργιο και επαναστατικό μέσο για να πουλά ο ανθρωπος τη συνείδησή του, την πατρίδα του και αυτήν ακόμα τη μάνα του, γιατί - δεν πρέπει να το ξεχνάμε κι αυτό - υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί κάποιος να πουλήσει και να σκοτώσει ακόμα και τη μάνα του  για το χρήμα, μέχρι εκεί  μπορεί να φτάσει. Αυτή βέβαια είναι μιά πολύ ακραία  περίπτωση, όμως πολύ καλά  μπορεί να συμβεί, όταν  διακυβεύονται πολύ μεγάλα  συμφέροντα. Αλλωστε, βλέπουμε - σπανίως  βέβαια - και  περιπτώσεις  μητροκτονίας  και για πολύ πιό ασήμαντους λόγους, γιατί να μην γίνουν και για πολύ σημαντικώτερους ;

Για τους  συνηθισμένους  ανθρώπους, τέτοιου  είδους πράγματα - έτσι  θα μου πείτε - δεν έχουν καμμιά θέση. Αλλά ποιός ξέρει τι μπορεί να συμβεί κάτω από ειδικές περιστάσεις ; Αυτός που υποτίθεται ότι είναι ακέραιος στον  χαρακτήρα και δεν υποκύπτει στον πειρασμό, ενδέχεται κάτω από  εντελώς άλλες συνθήκες να υποκύψει  και να κάνει  πράγματα που δεν μας περνούν καθόλου απ΄τη σκέψη.

Όλα λοιπόν έχουν  την τιμή τους, έτσι  λένε οι κακές γλώσσες. Και λένε επίσης ότι και όλοι έχουν την τιμή τους. Αν κάποιος - λένε - δεν  αγοράζεται  με εκατό χιλιάδες Ευρώ, ( έτσι πρέπει από τώρα και  στο εξής να μετράμε  τα χρήματα, πάει η  καϋμένη και ιστορική απ΄ την αρχαιότητα δραχμή μας, τη φάγανε και  ησύχασαν ), αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αγοράζεται με ένα εκατομμύριο Ευρώ. Αλλά  και αν αντιστέκεται σ΄ αυτό το σημαντικό  ποσό, μπορεί άραγε να αντισταθεί σε πενήντα  εκατομμύρια Ευρώ, δηλαδή  δεκαπέντε  δισεκατομμύρια δραχμές ; Και αν δεν υποκύπτει σ΄αυτό το ποσό, μήπως μπορεί  να πεί όχι στο  ένα δισεκατομμύριο Ευρώ, τριακόσια δισεκατομμύρια δραχμές ; Εδώ σε θέλω κάβουρα, να περπατάς στα κάρβουνα.

Μπήτε λοιπόν γιά  μιά στιγμή - υποθετικά βέβαια - στη θέση του άνθρώπου που του προτείνουν να παραβεί όλα όσα πιστεύει  για ένα τέτοιο ποσό. Σκεφθείτε  τι θα κάμνατε, αν μάλιστα βρισκόσασταν σε κατάσταση απόλυτης και  πιεστικής ανάγκης. Βέβαια, όταν είναι κανείς έξω απ΄το χορό, πολλά τραγούδια  ξέρει, τι γίνεται  όμως όταν τον πιέζουν  οι περιστάσεις, θα μπορεί να  ενεργήσει  σύμφωνα με  αυτά  που αποτελούν τις  αξίες του ; Ιδού το  δίλημμα, και καλούμαστε να απαντήσουμε, έστω και υποθετικά, σ΄αυτό το πρόβλημα.

Εντελώς υποθετικά και αυθαίρετα, θα  μπορούσα  να πώ  ότι η μεγάλη - δεν ξέρω σε ποιά αναλογία - πλειοψηφία των ανθρώπων, ανήκουν στην  κατηγορία των εξαγοραζόμενων, εννοείται με διαφορετικό ποσό χρημάτων  ή άλλων  ανταλλαγμάτων. Επίσημα, οι  άνθρωποι αυτοί ονομάζονται  « άτιμοι », πράγμα που  δηλώνει ότι δεν έχουν  « τιμή ». Ποιοί είναι αυτοί οι ανθρωποι ; Τους έχουμε  δίπλα μας, τους  συναντάμε στο  περιβάλλον μας, είναι  συγγενείς μας, είναι γνωστοί, φίλοι μας ; Ποιός  ξέρει ; Μπορεί πολύ καλά να είμαστε εμείς  οι ίδιοι, να είναι και ο γράφων, αν ερχόταν η  περίσταση που θα  απαιτούσε τη δοκιμασία, τότε θα φαινόταν αν ανήκουμε σ΄αυτή την κατηγορία, αν δεν βρεθούμε στο χορό, δεν  μπορούμε να ξέρουμε αν θα τον χορέψουμε.

Εφ΄ όσον δεχόμαστε  ότι οι πολλοί είναι  « άτιμοι », θα πρέπει να δεχτούμε και την ύπαρξη των  « τίμιων », αυτών που  δεν μπορείς να τους εξαγοράσεις με κανέναν τρόπο. Γι αυτούς ισχύει και το λαϊκό ρητό « η  τιμή, τιμή δεν έχει ». Αλλά πόσοι μπορεί να είναι αυτοί ; Ιδού το ερώτημα, στο οποίο  είναι σχεδόν  αδύνατο  να απαντήσει  κανείς, αν δεν δεί το άτομο που θα έπαιρνε επάξια αυτόν τον  τίτλο, να το  αποδεικνύει  στην πράξη  και αδιάκοπα, στο  διηνεκές. Τον άνθρωπο που θα  μπορεί να αντιστέκεται  στα πάντα. Αυτός θα  μπορούσε να αποτελεί το άνθος της ανθρωπότητας, τη  « δόξα του σύμπαντος » κατά τη ρήση του Μπλαίζ Πασκάλ.

Πριν από δυό χιλιάδες  χρόνια, ακούστηκε η φράση « Και τί θα ωφεληθεί  ο άνθρωπος αν και όλον τον κόσμο κερδίσει, την δε ψυχή του ζημιωθεί ; ». Για πάρα  πολλούς, η φράση αυτή δεν έχει κανένα  νόημα, μάλιστα  θεωρούν ανόητους  αυτούς που  την παίρνουν  στα σοβαρά. Το ποιοί έχουν δίκαιο  και ποιοί  όχι, δεν θα  μπορέσουμε να  το ελέγξουμε  τώρα. Αν  αυτή η φράση  αποδειχτεί  αληθινή, τότε  ουαί  τοις  ηττημένοις, κανένας  δεν θα ήθελε  να βρίσκεται στη θέση τους. Γι αυτό, είναι καλό  να θυμόμαστε  πάντοτε το άλλο λαϊκό  γνωμικό  που λέει: « Πίσω έχει  η αχλάδα την  ουρά ». Και  κάποια  ακόμα του  λαού : « Στο τέλος  ξυρίζουν  τον γαμπρό », και  « Κάλλιο γαϊδουρόδενε, παρά  γαϊδουρογύρευε ». Αλλά  δεν πιστεύω  ότι αυτά μπορούν να πείσουν αυτούς  που δεν θέλουν  να πειστούν, πραγματικά  ομιλούν εις ώτα μη ακουόντων

Και κάτι ακόμα που είναι  μάλλον  γνωστό, αλλά δεν βλάπτει να το αναφέρουμε : Γενικά, οι έντιμοι άνθρωποι  δεν γίνονται  ποτέ  πλούσιοι - με όλη  τη σημασία της λέξης, όχι εύποροι μεσοαστοί - καθώς υπάρχουν πολλές αναστολές που τους εμποδίζουν να  εκμεταλλευτούν άλλους ανθρώπους, να  « καρπωθούν την  υπεραξία τους », όπως  έλεγε  επιγραμματικά ο Κάρολος Μαρξ. Αλλά δεν μπορούμε να πούμε και το αντίθετο, ότι όλοι οι  « άτιμοι » γίνονται απαραιτήτως πλούσιοι - πάλι με την έννοια που  αναφέρθηκε πιό πάνω - γιατί απλώς δεν τους βοηθούν οι  περιστάσεις. Δεν αρκεί  να είσαι ένας  άτιμος άνθρωπος για να  μπορέσεις  να γίνεις πλούσιος, και άλλοι  παράγοντες πρέπει να συνεργήσουν, άλλες  ευκαιρίες. Αλλωστε, αν όλοι οι  « άτιμοι » γινόντουσαν  πλούσιοι, είναι  ολοφάνερο ότι οι φτωχοί θα ήσαν ελάχιστοι σ΄αυτόν τον κόσμο.  Και ότι ο κόσμος  δεν θα μπορούσε να χωρέσει  τόσο μεγάλο αριθμό πλούσιων, οι  πλουτοπαραγωγικές  πηγές αυτού του  πλανήτη είναι  περιωρισμένες, δεν υπάρχει έδαφος για να υπάρξει μιά πλειοψηφία πλούσιων.

Και κάτι  ακόμα : Είπαμε  ότι οι  περισσότεροι  άνθρωποι μπορούν  να  εξαγοραστούν αν τους προσφερθεί  το ανάλογο  τίμημα, και ότι  μπορούν να  προδώσουν  την πατρίδα  τους, το θρησκευτικό τους  « πιστεύω » - εφ΄όσον η  « πιστότητά » τους είναι  πολύ  « ρηχή » - και την ίδια τους τη μάνα. Ένα πράγμα δεν θα προδώσουν  ποτέ, ( στο βάθος  της συνείδησής τους, όχι επιφανειακά ). Τον αθλητικό  τους  σύλλογο που τον  υποστηρίζουν από χρόνια. Είναι αδύνατο να κάνεις  έναν οπαδό μιάς  ομάδας  ποδοσφαίρου, μπάσκετ κ.λ.π,, να  εγκαταλείψει την ομάδα του και να γίνει οπαδός μιάς άλλης  ομάδας - ιδίως αν είναι και οι δυό της ίδιας πόλης - όσα χρήματα κι αν του  προσφέρεις. Φυσικά, θα  δείξει ότι  « αλλαξοπίστησε », αλλά αυτό θα είναι κατ΄επίφασιν, χάριν των χρημάτων ή  όποιων άλλων  ανταλλαγμάτων, στο βάθος θα παραμείνει στις  αρχές του. Ακόμα κι αν δεν  πηγαίνει πιά στο γήπεδο της ομάδας του για διάφορους λόγους, προχωρημένη ηλικία, αντιπάθεια  προς την διοίκηση του συλλόγου και τα παρόμοια. Ποιά μπορεί να είναι η  εξήγηση του φαινομένου ; Πολλοί έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυτό, νομίζω όμως ότι δεν έχει  δοθεί κάποια πειστική εξήγηση. Να λοιπόν που και οι άνθρωποι  « χωρίς  τιμή », έχουν  κι αυτοί  τιμή, τουλάχιστον  ως προς  ένα συγκεκριμμένο  πράγμα. Κάτι είναι κι αυτό.