Σ Χ Ε Τ Ι Κ Α Μ Ε Τ Η Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Η Α Γ Ο Ρ Α
Πολλά λέγονται και ακούγονται τελευταία, για κάποια λεγόμενη « ελεύθερη αγορά.». Τί υπονοεί αυτός ο νεολογισμός, αυτή η καινούργια λέξη. Είχαμε τάχα παλιότερα, αγορές που ήσαν σκλαβωμένες και τώρα αποχτήσανε την ελευθερία τους ; Και βέβαια, τέτοιες υπόδουλες αγορές δεν υπήρχαν ποτέ με την απόλυτη σημασία της λέξης. Αλλά γιατί τότε αυτός ο όρος της ελεύθερης αγοράς, από πού και ως πού προέκυψε αυτό το καινούργιο φρούτο στην ορολογία της οικονομίας ;
Ας πάμε πίσω, πολύ πίσω. Σε κάποιες ξεχασμένες παλιές εποχές, στις οποίες εποχές, ναυτικοί των πολιτισμένων περιοχών, φόρτωναν τα καράβια τους με διάφορα προϊόντα σε κάποιο λιμάνι, και ξεκινόύσαν να πάνε και να τα ξεφορτώσουν σε κάποια άλλη περιοχή, κοντινή ή μακρυνή. Να τα πουλήσουν στην ξένη εκείνη χώρα, να πάρουν το ασήμι - ασημένια ήσαν τα νομίσματα αξίας τις εποχές εκείνες και μέχρι πρόσφατα - και να το φέρουν πίσω στις πατρίδες τους. Η πιό γνωστή τέτοια ιστορία, γινόταν στη Μεσόγειο θάλασσα, τριγύρω από την οποία, άνθιζαν διάφοροι πολιτισμοί, ο Αιγυπτιακός, ο πολιτισμός των περιοχών του Λιβάνου και της Παλαιστίνης, και οι πολιτισμοί της Ελλάδας και της Ρώμης. Ησαν περιοχές της Μεσογείου, που είχαν στενή επικοινωνία μεταξύ τους σε πολλά επίπεδα, ανάμεσα σ΄αυτά και το εμπόριο. Που στις πρώτες αρχές, το έκαμναν οι ναυτικοί από τη Φοινίκη, κυρίως από την Τύρο και τη Σιδώνα.
Καμμιά πληροφορία δεν έχω για το αν υπήρχαν τις παλιές εκείνες εποχές - αλλά και κατοπινές - δασμοί που να πληρωνόντουσαν στα τελωνεία, εκεί που ξεφόρτωναν οι ναυτικοί τα εμπορεύματα που κουβαλούσαν. Μάλλον δεν πρέπει να υπήρχαν τέτοιου είδους νομικές διαδικασίες, δεν μπορώ να φανταστώ να υπήρχαν στο λιμάνι φερ΄ειπείν του Πειραιά της αρχαιότητας, κάποιοι υπάλληλοι τελωνειακοί, που να εισπράττουν φόρους για τα εισαγόμενα από τη Μέση Ανατολή προϊόντα, όχι, δεν μου φαίνεται κάτι τέτοιο πιθανό.
Όμως, κάθε πράγμα στον καιρό του, πρέπει να έλθει η εποχή που θα εμφανιστεί μιά καινούργια κατάσταση. Ετσι λοιπόν, ήλθε κάποτε και ο καιρός των τελωνείων, σε λίγες χώρες αρχικά, και σιγά σιγά και με την πάροδο αιώνων, και σε πολλές άλλες χώρες. Φαίνεται, ότι τα πρώτα τελωνεία εμφανίστηκαν στην αρχαία αυτοκρατορική Ρώμη, Δεν έχω υπ΄όψιν μου κανένα άλλο μέρος του κόσμου όπου να υπήρχαν -αν και μπορεί να υπήρχαν βέβαια - κάποια τέτοια τελωνεία. Και μιά διευκρίνηση εδώ με την ευκαιρία. Στη Καινή Διαθήκη, διαβάζουμε για κάποιους τελώνες, και ένας από αυτούς ήταν ο ευαγγελιστής Ματθαίος. Δεν είχαν όμως αυτοί τη σημασία των σημερινών τελωνειακών υπαλλήλων, ήσαν απλώς φοροεισπράκτορες, που πληρώνανε στους κατακτητές Ρωμαίους τους φόρους των πολιτών σαν προκαταβολές. Και κατόπιν, σαν εργολάβοι, εισέπρατταν από το λαό - με ληστρικό συνήθως τρόπο και πάνω από την κανονική φορολογία - τους φόρους που ώφειλαν προς τον αυτοκράτορα.
Πριν από λίγους μόνο αιώνες, φαίνεται ότι δημιουργήθηκαν τελωνεία σε μερικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Και λίγο αργότερα, όλες οι χώρες αποχτήσανε αυτό τον φράχτη στα σύνορά τους, που φύλαγε αυτά που έμπαιναν, κι αυτά που έβγαιναν. Σ΄αυτά τα τελωνεία, έβαζαν φόρους στα προϊόντα που έμπαιναν από τα σύνορα - χερσαία ή θαλάσσια - μεσα στη χώρα. Αυτό γινόταν όπως φαίνεται, για να κερδίζει το κράτος κάποια ποσά από τις εισαγωγές αυτές, και απ΄την άλλη μεριά, για να προστατεύονται τα ντόπια ομοειδή προϊόντα απ΄τον ανταγωνισμό που θα έφερναν οι χαμηλές τιμές των προϊόντων από χώρες όπου το κόστος παραγωγής ήταν πολύ μικρό. Μ΄αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκε ο λεγόμενος στην οικονομία « προστατευτισμός »
Και ήλθε κάποτε - και συγκεκριμένα το 1947 - η διεθνής συμφωνία που όριζε τους κανόνες της φορολογίας των εισαγόμενων προϊόντων, πάνω σε μιά διεθνώς αναγνωρισμένη βάση. Και στην αρχή, κάπου καμμιά εξηνταριά χώρες υπογράψανε τη συμφωνία αυτή, που νομίζω ότι έγινε στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης, κι αν δεν έγινε εκεί την πρώτη φορά, μάλλον θα έγινε σε μιά από τις κατοπινές επαναδιατυπώσεις της συμφωνίας αυτής με καινούργιους όρους. Καθώς η συμφωνία, φαίνεται ότι τροποιήθηκε μερικές ακόμα φορές μέχρι τα τώρα.
Αυτή η συμφωνία που καθόριζε τους όρους διακίνησης και φορολογίας των εμπορευμάτων από χώρα σε χώρα, πήρε το όνομα G. A.T.T. Πήγα να μάθω τί να σημαίνουν τάχατες αυτά τα αρχικά, τα διάβασα επιτροχάδην και αμέσως τα ξέχασα. Αυτό συμβαινει όταν δεν είμαστε συγκεντρωμένοι, αλλά πώς μπορούμε να είμαστε πάντοτε συγκεντρωμένοι μέσα σ΄αυτή τη σύγχιση στην οποία ζούμε και κινούμαστε ; Πάντως, φαίνεται ότι το γράμμα G, πρέπει να σημαίνει κάτι σαν G e n e r a l, όχι βέβαια το στρατηγό, αλλά τη « Γενική ». Το Α πάλι, μπορεί να είναι το αγγλικό A g r e e m e n t, που σημαίνει « συμφωνία », έτσι το υπέθεσα. Οσο για τα δυό G, ίσως μπορώ να δώσω μιά ερμηνεία για το ένα, που ίσως είναι το T a x ή T a x a t i o n, που σημαίνει « φόρος », ή « φορολογία ». Όταν δεν ξέρεις κάτι αλαμπουρνέζικο, προσπαθείς να συναρμολογήσεις τα ασυναρμολόγητα κατά το δοκούν.
Πάντως, όποια κι αν είναι η ερμηνεία των γραμμάτων, ένα είναι το γεγονός, ότι με τις τελευταίες αυτές αναθεωρήσεις της πρώτης συμφωνίας, μπήκε στο λεξιλόγιο ένας σύνθετος όρος που δεν τον είχαμε ποτέ ακούσει : « H ελεύθερη αγορά ». Που όπως την έχουμε δεί αυτούς τους τελευταίους καιρούς, θα μπορούσε να διατυπωθεί καλύτερα με τα ελληνικά αρχικά M . Σ . A . K . A . M . Δ . Μπά, και τί να σημαίνουν άραγε αυτά τα αρχικά, που εντελώς αυθαίρετα - αλλά όχι αδικαιολόγητα - έβαλα ; Απλούστατα : « Mπάτε Σκύλοι Aλέστε, Kαι Aλεστικά Mή Δώστε »
Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, ακριβώς δεν ξέρω πόσο καιρό πρωτύτερα, υπήρχε στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες, αυτό που αναφέραμε νωρίτερα, ο προστατευτισμός. Οι παλιοί άνθρωποι της χώρας μας, που τους λέμε έτσι χωρίς να υπονοούμε ότι ήσαν παλιάνθρωποι, μπορεί να θυμηθούν ένα πολύ αξιοπρόσεκτο γεγονός που έλαβε χώρα λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο στην Ελλάδα. Η χώρα, δεν ήταν αυτάρκης σε σιτάρι, μεγάλες ποσότητες έφερνε κάθε χρόνο απ΄το εξωτερικό, καθώς οι τοτινοί άνθρωποι έτρωγαν πολύ αυτόν τον λεγόμενο « άρτον τον επιούσιον ». Και συχνά, το έφερναν το σιτάρι από τον Καναδά. Αλλά μίαν των ημερών, ένας πρωθυπουργός που δεν ήταν εκλεγμένος από το λαό, είχε από μόνος του αναλάβει να γίνει κυβερνήτης - γινόντουσαν τότε τέτοια πράγματα - είπε στους αγρότες της χώρας να σπείρουν σ΄όλη τη γή τους σιτάρι, που θα το πλήρωνε η κυβέρνηση προς τέσσερις δραχμές την οκά. ( Που εν παρόδω, είχε ένα κιλό και διακόσια ογδόντα γραμμάρια ).
Στα υπ΄όψιν, ότι οι Καναδοί, πουλούσαν στην Ελλάδα το σιτάρι τους - μαζύ με τα μεταφορικά μέχρι το λιμάνι του Πειραιά, « τσιφ », όπως λέγεται - στην τιμή της μιάς δραχμής και είκοσι λεπτών την οκά. Εδινε δηλαδή η τότε κυβέρνηση, πάνω από τριπλάσια χρήματα στους αγρότες, για να μην αγοράζει σιτάρι από το εξωτερικό. Και γιατί αυτό ; Για δυό κυρίως λόγους. Ο ένας ήταν για να είναι η χώρα αυτάρκης σε σιτάρι και να κερδίζουν οι αγρότες, και ο άλλος, για να μην φεύγει έξω άσκοπα το συνάλλαγμα, μιάς και μπορούσε να γίνει αυτό. Βέβαια, η ιστορία αυτή είχε σαν αποτέλεσμα, να γίνει η φραντζόλα λίγο ακριβώτερη, όμως αυτό είχε μάλλον μικρό αντίκτυπο, και ο κόσμος δεν έδωσε και πολλή σημασία σ΄αυτή τη μικρή σχετικά αύξηση στην τιμή του ψωμιού.
Αυτά για την « ανελεύθερη » αγορά. Όμως, ήδη σε πολλές προηγμένες χώρες, κυρίως στις Πολιτείες, είχε από πολλές δεκαετίες νωρίτερα, αναπτύχθεί η κατάργηση των μονοπωλίων, και είχε εδραιωθεί ο ελεύθερος ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς. Και υπήρχε νομοθεσία πολύ αυστηρή, που απαγόρευε τις συννενοησεις μεταξύ παραγωγών, που θα κρατούσαν τις τιμές ψηλά. Το σύστημα των νόμων αυτών, ονομάστηκε « αντιτραστ » νομοθεσία, κι όποιος παρέβαινε αυτή τη νομοθεσία, είχε μπερδέματα με τη δικαιοσύνη, δεν μπορείς να κάνεις συμμαχίες για να πουλάς χωρίς ανταγωνισμό όσο ακριβά θέλεις τα προϊόντα σου.
Το σύστημα αυτό του ελεύθερου ανταγωνισμού και της απαγόρευσης σχηματισμού των « τραστ » για χειραγώγηση της αγοράς από κάποιους επιτήδειους, είχε ένα καλό και ένα κακό. Όπως έλεγαν οι σοφοί ημών πρόγονοι, « ουδέν καλόν αμιγές κακού, και ουδέν κακόν αμιγές καλού », δεν μπορεί να είναι όλα καλά ή όλα κακά, έτσι δεν είναι ; Και εν πρώτοις, το καλό ήταν αυτό που ήδη αναφέρθηκε, το σταμάτημα της εκμετάλλευσης του αγοραστικού κοινού με συνωμοτικές συμφωνίες του τύπου : « Ελάτε ρε παιδιά, να βάλουμε κάποιες ψηλές τιμές όλοι μαζύ και να κερδίσουμε έτσι πολλά, κανείς να μην παραβεί αυτή τη συμφωνία, εν τάξει βρε παιδιά ; »
Το κακό που υπήρχε - και μπορεί να υπάρχει ακόμα - σ΄αυτή την ελεύθερη αγορά, τον ελεύθερο ανταγωνισμό, είναι ότι κάποιοι ισχυροί οικονομικά, μπορούν να πουλάνε σε πολύ χαμηλές τιμές, ακόμα και σε τιμές κόστους, πράγμα που δεν μπορούν να κάνουν οι μικροί παραγωγοί, δεν αντέχουν σε τέτοιους - έστω προσωρινούς - ανταγωνισμούς. Κι αυτός ο ανταγωνισμός με τους μεγάλους, μπορεί να εξαναγκάσει κάποιους μικρούς να κλείσουν τις επιχειρήσεις τους, ίσως και να βαρέσουν και κανένα κανόνι, κατά το κοινώς λεγόμενο Αλλά μάλλον και γι αυτή την περίπτωση θα πρέπει να είχαν ληφθεί μέτρα, όπως η απαγόρευση ε-ός τέτοιου αθέμιτου ανταγωνισμού με τέτοιες μεγάλες εκπτώσεις, κάτω του κανονικού.
Με την πάροδο του χρόνου και φτάνοντας στα τελευταία χρόνια, μάθαμε και τον πολύ καινούργιο όρο « παγκοσμιοποίηση ». Που είναι μιά περίπου κατάργηση των οικονομικών συνόρων ανάμεσα σε χώρες και ανάμεσα σε ηπείρους. Αλλαξαν τελείως τα σχετικά με τους δασμούς και τα τελωνεία, άλλαξαν και πολλά άλλα σχετικά με την παραγωγή και τη διακίνηση των προϊόντων, αγροτικών, βιομηχανικών και λοιπών. Και βλέπουμε τώρα να γίνονται πράγματα που κανένας δεν τα φανταζότανε πρωτύτερα.
Εδώ στην περιοχή μας στα Βαλκάνια, είδαμε πριν από όχι πολλά χρόνια, επιχειρήσεις που απασχολούσαν χιλιάδες εργάτες στη Βόρεια Ελλάδα, να κλείνουν τα στόρια τους και να μετακινούνται σε διπλανές ή κοντινές χώρες, όπου το μεροκάματο ήταν εξαιρετικά ισχνό. Πέντε και δέκα φορές μικρότερο από εκείνο που πλήρωναν εδώ, πράγμα που έκαμνε τα προϊόντα τους να βγαίνουν με πολύ χαμηλό κόστος, και μ΄αυτό τον τρόπο να προωθούνται και να πουλιούνται εξαιρετικά φτηνά σε άλλες χώρες, όπου ζητούσαν προϊόντα χαμηλής τιμής, έστω και κατώτερης ποιότητας. Το ίδιο πράγμα απλώθηκε σε όλα τα πλάτη και μήκη της γής, οι εταιρίες ζητούσαν να βρούνε περιοχές όπου θα μπορούσαν να κατασκευάζουν τα προϊόντα τους σε χαμηλές, και επομένως ανταγωνιστικές τιμές.
Nα πάνε λοιπόν στην Κίνα, όπου τα μεροκάματα είναι χαμηλά σε σχέση με εκείνα των προηγμένων χωρών ; Και γιατί παρακαλώ να πάνε στην Κίνα και όχι στην Ινδία, όπου οι αμοιβές είναι σχεδον αστείες ; Να στήσουν λοιπόν εκεί τα εργοστάσιά τους, να πάρουν βιομηχανικούς εργάτες Ινδούς, να τους εκπαιδεύσουν κατάλληλα, και να παράγουν τα βιομηχανικά και άλλα προϊόντα τους σε πολύ χαμηλές τιμές. Και ύστερα, να τα φέρνουν στις αναπτυγμένες χώρες και να τα πουλάνε πιό φτηνά μεν από τους αντιπάλους τους, αλλά με πολύ μεγάλο κέρδος που θα μπεί στα ταμεία τους.
Βέβαια, πρέπει και οι φτωχές χώρες να έχουν περισσότερα έσοδα, πρέπει και οι φτωχοί σ΄αυτόν τον άθλιο πλανήτη να ζήσουν, κανένας δεν πρέπει να έχει αντίρρηση σ΄αυτό. Αλλά είναι δύσκολο να βρεί κανείς ισορροπίες με αυτού του είδους τα καμώματα. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλά εκατομμύρια στις πλούσιες λεγόμενες χώρες, μένουν άνεργοι, είναι φυσική συνέπεια της μετακίνησης των βιομηχανιών και βιοτεχνιών σε χώρες με χαμηλά αμειβόμενους εργάτες. Κι αυτοί οι πολλοί άνεργοι, επιβαρύνουν πολύ άσχημα τα ασφαλιστικά τους ταμεία, που δυσκολεύονται πολύ να δίνουν συντάξεις και επιδόματα ανεργίας. Σε ανθρώπους μάλιστα που είναι και καλομαθημένοι. Αυτό λοιπόν που ωφελεί τον έναν, βλάπτει σοβαρά τον άλλο, και άντε να βρείς τώρα έναν τρόπο, που να αφήνει και την πίττα σωστή, και το σκύλο χορτάτο. Μπέρδεμα μέγα λοιπόν.
Βέβαια, θα έλθει - ίσως γρήγορα - η εποχή, που και στις φτωχές χώρες με τους πάμφτωχους κατοίκους τους, θα αναγκαστούν οι μετακινηθέντες προς τα εκεί βιομήχανοι, να αυξήσουν τα μεροκάματά τους. Αυτό είναι νόμος, το έχουμε δεί και πρωτύτερα, θα το δούμε να γίνεται και στο μέλλον. Τί θα γίνει τότε ; Αν οι Ινδοί πρέπει να έχουν με την πάροδο του χρόνου κάποια αύξηση των αποδοχών τους, υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια. Παίρνουμε λοιπόν τις μονάδες τις βιομηχανικές, και τις πάμε στην Κένυα, στην Ουγκάντα, στο Τσαντ, στη Ζάμπια. Εκεί θα βρούμε πλήθος από εργάτες που θα δουλέψουν με ένα και δυό Ευρώ τη μέρα, έχουν πείνα μεγάλη και δεν μπορούν να κάνουν κι αλλοιώς. Και έτσι θα γίνεται για μεγάλο, πολύ μεγάλο διάστημα.
Ένα από τα χαρακτηριστικά της ελεύθερης αγοράς, είναι και το ότι ο κάθε παραγωγός του οποιουδήποτε προίόντος, μπορεί να βάλει αυθαίρετα όποια τιμή του γουστάρει. Αν βέβαια βρίσκονται κορόϊδα να πληρώνουν τις όποιες αυξήσεις που τους βάζουν - παράδειγμα τα μεγάλα κορόϊδα, οι Ελληνες - όλα πάνε κατ΄ευχήν για τους παραγωγούς αυτούς της αγοράς. Με την προύπόθεση βέβαια, ότι έρχονται σε συμφωνίες με τους παραγωγούς ομοειδών προϊόντων, δημιουργώντας έτσι ένα τραστ, ένα μονοπώλιο ή ένα ολιγοπώλιο. Και ελλείψει ανταγωνισμού, και καταργηθείσης ουσιαστικά της πάλαι ποτέ αγορανομίας, να εισπράττουν τα όσα επιθυμούν εν αγαστή συνεργασία μεταξύ τους.
Όλα αυτά με την προϋπόθεση ότι οι αγοραστές δεν ξέρουν τίποτε από αυτό που ονομάστηκε τον δέκατο ένατο αιώνα « μποϋκοτάζ ». Γιατί, αν ξέραμε να κάνουμε διαδοδικά μποϋκοτάζ σε διάφορα προϊόντα και τα αφήναμε να στέκονται απούλητα στα ράφια, όχι για δυό μήνες, μόνο για δυό βδομάδες, αλλοιώς θα ήσαν τα πράγματα. Είναι γνωστό άλλωστε, ότι για κάθε δηλητήριο, υπάρχει και το σχετικό αντίδοτο με το οποίο το αντιμετωπίζεις.
Η Ευρωπαϊκή αγορά, έχει κατακλυστεί εσχάτως από προϊόντα βιοτεχνιών που έρχονται από την Κίνα, και αγροτικά προϊόντα που έρχονται από Αφρικανικές χώρες και από τη Νότια Αμερική. Τα οποία έχουν δημιουργήσει μέγα πρόβλημα στις εγχώριες βιοτεχνίες και στα μαγαζιά λιανικής πώλησης. Βέβαια, τα φτηνά, πάμφθηνα αυτά προιόντα, είναι συχνά πολύ χαμηλής ποιότητας, βρίσκουν πάντως αγοραστές, ανάμεσα κυρίως στα στρώματα των πληθυσμών με χαμηλά εισοδήμάτα, που παραβλέπουν - ξέροντας βέβαια την αλήθεια – το παλιό εκείνο λαϊκό γνωμικό : « Το φτηνό είναι ακριβό, και το ακριβό είναι φτηνό ».
Θα μπορούσε κανείς να γράψει τόμους ολόκληρους πάνω στο θέμα της ελεύθερης οικονομίας, της ελεύθερης αγοράς και της παγκοσμιοποίησης, όποιος έχει τις γνώσεις και το κουράγιο, ας το κάνει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου