ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ : ΟΙΚΙΑΚΗ ΒΟΗΘΟΣ

Ε  Π  Α  Γ  Γ  Ε  Λ  Μ  Α : Ο  Ι  Κ  Ι  Α  Κ  Η     Β  Ο  Η  Θ  Ο  Σ



Δεν ήσαν από την  αρχή έτσι τα πράγματα, επί  χιλιάδες χρόνια, οι  άνθρωποι ζούσαν κατά οικογένειες - αυτό είναι πέραν πάσης αμφιβολίας γνωστό - και ο κάθε  άνθρωπος φρόντιζε ο ίδιος τα του οίκου του. Δηλαδή  της οικογένειάς  του, γυναίκας και  παιδιών, είχαν και τότε αυτή τη μορφή οι  οικογένειες, η καθαρή  λογική ( αλλά και τα  παλαιοντολογικά ευρήματα ) το λένε αυτό. Μονάχοι  τους οι άνθρωποι τα  έβγαζαν πέρα με τις  υποθέσεις του οίκου τους, βοηθούς δεν  είχαν για τις  σπιτικές και  ίσως και τις εκτός  σπιτιού τους  εργασίες. Ο άνδρας πήγαινε να βρεί την  τροφή έξω από το σπίτι του ( που ήταν αρχικά το σπήλαιο, ύστερα η καλύβα ), ενώ τα του σπιτιού, καθαριότητα, ετοιμασία  της τροφής  και μερικά ακόμα οικιακού ενδιαφέροντος, τα  αναλάμβανε  η γυναίκα. Που τη  βοηθούσαν  ενδεχομένως  και τα παιδιά της, που βέβαια δεν πήγαιναν  σχολείο, κι όταν δεν  βοηθούσαν  τη μαμά  τους, έπαιζαν  εκεί στα κοντινά, τα  διάφορα  πρωτόγονα  παιχνίδια  τους, ίσως  και να κλώτσούσαν  και καμμιά μπάλλα φτιαγμένη από δέρμα ζώου.

Αυτό που ονομάζουμε σήμερα « οικιακή βοηθός », δεν υπήρχε τις εποχές εκείνες τις πολύ μακρινές. Και ούτε βέβαια και  οι σημερινές  b a b y   s i t t e r s, που φροντίζουν τα μικρά παιδιά όταν  οι γονείς πηγαίνουν σε οικογενειακές επισκέψεις, στο θέατρο, στο σινεμά και σε άλλες εξόδους τους. Ρόλο  μπαίημπυ σίττερ, είχε  πάντοτε η μητέρα  των παιδιών, που δεν το κουνούσε ρούπι από το σπήλαιο ή  την καλύβα, εκεί ήταν η  αυτοκρατορία της. Και φρόντιζε εκεί στα πέριξ τους απογόνους της,  να μην απομακρύνονται από κοντά  της και τα απειλήσει καποιο άγριο θηρίο, από αυτά που  συχνά τριγύριζαν  εκεί κοντά. Και τα παιδιά  δεν έφευγαν από κοντά της, το ένστικτό τους έλεγε να μένουν γύρω από την περιοχή όπου ησαν ασφαλή.

Κάποιες εξαιρέσεις του  κανόνα αυτού, σίγουρα  υπήρχαν και  τότε. Κάποια  κοπέλλα έμενε μόνη κι έρημη στον κόσμο, έχανε τους γονείς της και τα΄αδέλφια  της. Και άλλοι λόγοι επίσης θα μπορούσαν να την αφήσουν μόνη στον κόσμο που την περιτριγύριζε. Και τότε, κάποια κοντινή οικογένεια, την έπαιρνε στο χώρο της. Αλληλεγγύη υπήρχε και τις εποχές εκείνες, πρέπει να το δεχτούμε αυτό, είναι στη φύση του ανθρώπου.

Αυτή η  κοπέλλα, ερχόταν  στη βοήθεια  του νοικοκυριού του  σπιτιού, έπρεπε να θεωρεί τον εαυτό της υποχρεωμένο  να προσφέρει  το ότι ήταν στις δυνάμεις της σ΄αυτήν την                      κατεύθυνση. Και λοιπόν, αυτή  πρέπει κατά έναν  τρόπο,να  θεωρηθεί σαν η πρώτη  « οικιακή βοηθός » στην ιστορία του κόσμου, χωρίς  βέβαια ασφαλιστικά  δικαιώματα, που μέχρι πρό τινος δεν υπήρχαν ακόμα και για τους αφεντάδες. Και αυτή ήταν ακόμα η πρωτη b a b y   s i t t e r.

Επρεπε να περάσουν πολλές χιλιάδες χρόνια, για να δημιουργηθούν οι άρχοντες, οι πλούσιοι. Που με  τα αργύριά  τους - ή  τα μπακίρια  τους - μπορούσαν να  αγοράζουν ανθρώπους και να τους έχουν  δούλους. Υπήρχαν και  τα σχετικά  παζάρια, τα  σκλαβοπάζαρα,στα οποία γινόταν το  « παζάρεμα » μεταξύ  πωλητών και αγοραστών για την αγορά  των δουλων. Πλήρωνε μετά τη συμφωνία ο παραλής τα φράγκα στον δουλέμπορο, έπαιρνε  το δούλο μαζύ του και πήγαινε να τον  βάλει στη δούλεψή του. ( Όπως ξέρουμε, ο όρος  « δουλειά », που χρησιμοποιούμε αντί για τη  λέξη  « εργασία », προέρχεται  κατ΄ευθείαν  από τον όρο  « δουλεία ». Και πράγματι, μπορούμε να πούμε, ότι η δουλειά του σημερινού ανθρώπου, δεν διαφέρει και πολύ από τη  « δουλεία » των παλιών εποχών ).

Ανάμεσα σοιυς δούλους που αγόραζαν  οι τσορμπατζήδες  τω καιρώ εκείνω, ήσαν και οι πρώτες αληθινές  « οικιακές βοηθοί », που είχαν βέβαια το όνομα  « δούλες », όπως ήσαν άλ-λωστε και στην πράξη. Και τί έκαμναν αυτές οι δούλες που τις είχαν  μέσα στα σπίτια τους οι άρχοντες του  πλούτου ; Πολλές  και διάφορες  δουλειές, δούλες  ήσαν, δουλειές  θα έκαμναν βέβαια. Το  μαγείρεμα  του φαγητού, το  σκούπισμα  του σπιτιού, το  πλύσιμο των  διάφορων σκευών. Τη μπουγάδα - για τα λίγα σχετικά ρούχα που τότε φορούσαν οι άνθρωποι -το κόψιμο των καυσόξυλων για τη φωτιά που θα άναβαν στην εστία του σπιτιού. Το άρμεγμα των αγελάδων, των  προβάτων και των κατσικιών. Και φυσικά, και τη δουλειά της  « b a b y   s i t t e r », που ήταν κι αυτή  μέρος της εργασίας  της, της « δουλείας » της. Και κάποια άλλα.  Ανάμεσα στα οποία, μπορεί να ήταν και η  « ιδιαίτερη » περιποίηση  του αφεντικού, αυτή ήταν σχεδόν πάντα μιά από τις υπηρεσίες που πρόσφερε η « δούλα » ή οι δούλες. Μπορεί να είχαν περισσότερες από μιά τέτοιες δούλες οι εύποροι και οι πλούσιοι.
Καιρός είναι τώρα  να έρθουμε σε κοντινές εποχές, και που να αφορούν τα σχετικά με τη χώρα μας. Πράγματα που  τα ξέρουμε από  τις δικές μας εμπειρίες, ή από πληροφορίες που έχουμε από άλλες  πηγές. Και που  αναφέρονται  στις οικιακές  βοηθούς, όπως  τις ξέρουμε να βρίσκονται στην εποχή μας και τη θέση τους ανάμεσα στους ανθρώπους της κοινωνίας.

« Δούλες » ή « δουλικά », τις ήξερε ο κόσμος πριν από έξι ή εφτά δεκαετίες. Αυτός ήταν ο χαρακτηρισμός που έδιναν στις γυναίκες αυτές, στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα και σχεδόν το πρώτο μισό  του εικοστού. Και ανάλογα  με τον χαρακτηρισμό αυτό που τις έδιναν, ήταν και η θέση τους στην  κοινωνία, μας αρέσει  δεν μας αρέσει. Θα έλεγα, ότι πιό κάτω κι από τον αρχαίο ορισμό της  « δούλας », ήταν η θέση τους την περίοδο στην οποία αναφερόμαστε. Από  τραγούδια, από  θεατρικά έργα  της περιόδου  αυτής, βλέπουμε  ποιά ήταν  η θέση τους ανάμεσα στους ανθρώπους της εποχής τους και στον κοινωνικό τους περίγυρο.

Οι οικιακές βοηθοί  αυτές, οι  « δούλες », ήσαν  κορίτσια μικρής  ηλικίας, από τα δώδεκα ή λίγο παραπάνω χρόνια. Κορίτσια φτωχά, που ερχόντουσαν από χωριά στις πόλεις. Κάποιος γνωστός τους τα  συνιστούσε - μάλλον έτσι γινότανε - σε μιά οικογένεια εύπορη, για να αναλάβουν στο σπίτι καθήκοντα υπηρέτριας. Τα γνωστά καθήκοντα που αναφέρθηκαν πιό πάνω, και για τα οποία δεν ήταν πάντα έτοιμο το μικρό κορίτσι να τα αναλάβει, χρειάζότανε και κάποια αρχική εκπαίδευση και καθοδήγηση από μέρους της κυρίας του σπιτιού.

Σε μικρό διάστημα, οι κοπέλλες αυτές μάθαιναν όλα όσα χρειαζόντουσαν για να προσφέρουν το έργο  που ζητούσαν  οι άνθρωποι του  σπιτιού. Και κατά  κανόνα, τα  έφερναν βόλτα ικανοποιητικά, φυσικά  με την πείρα  που αποκτουσαν  σιγά σιγά. Οσο για  τον τρόπο που τις μεταχειρίζονταν  οι άνθρωποι του  σπιτιού, αυτός εξαρτιόταν  αποκλειστικά  από το είδος και την ποιότητα των ανθρώπων του σπιτιού. Αλλοι τις κρατούσαν σε ένα χαμηλό επίπεδο φροντίδας, άλλοι ήσαν  πιό κοντά τους, και άλλοι  τις φερόντουσαν σαν  να ήσαν μέλη της οικογένειας. Αυτό άλλωστε  γινότανε  και με τους  δούλους της  αρχαιότητας, ο  χαρακτήρας των αφεντικών, προσδιόριζε και τις συμπεριφορές τους απέναντι στους δούλους.

Δεν ήταν  πάντοτε  όμως πάντοτε   εύκολη η προσαρμογή  των μικρών  αυτων κοριτσιών που ερχόντουσαν από  αγροτικές περιοχές. Φαίνεται, ότι κάποιες φορές, λόγω αυτής της δυσκολίας προσαρμογής, η  κατάσταση γινόταν  δύσκολη, τόσο  για τις κοπελλες  αυτές, όσο και για τα  « αφεντικά » τους. Σχετικό  είναι και το τραγουδάκι της δεκαετίας του 30, που αναφεότανε  σε μιά  υπηρετριούλα, τη  Μαριγώ, που  όλη μέρα  ο νούς  της βρισκόταν  στο χωριό της. Στο σπιτάκι το λιτό και  απέρριτο, στον παπού  που φοβόταν μήπως πεθάνει, στην κατσίκα τους, στο γουρούνι  τους. Και τη δουλειά της δεν μπορούσε να την κάνει σωστά. Και έλεγε στο τέλος του τραγουδιού τα παρακάτω :

T α   χ ε ρά κ ι α   τ η ς   ε δ ώ,

τ ο   μ υ α λ ό   τ η ς   ε κ ε ί   κ ά τ ω,

π ά ε ι   κ ι   έ σ π α σ ε   τ ο   π ι ά τ ο,

η  Μ α ρ ι γ ο ύ λ α,  η  Μ α ρ ι γ ώ.

Και κατέληγε το τραγουδάκι με τον τελευταίο στίχο :

Σ τ ο   χ ω ρ ι ό   σ ο υ,  σ τ ο   χ ω ρ ι ό   σ ο υ,

Μ α ρ ι γ ο ύ λ α,  Μ α ρ ι γ ώ.

Η θέση πάντως της  « δούλας » - που αργότερα μετονομάστηκε σε  « υπηρέτρια », για να πάρει τελικά  τον τίτλο  της  « οικιακής βοηθού », παρουσίαζε  ορισμένες  ιδιαιτερότητες. Ας πούμε μιά από αυτές με λίγα λόγια. Μέσα στο σπίτι, υπήρχαν συχνά  παιδιά μεγάλης ηλικίας, εφηβικής ή και μεγαλύτερης. Όπως ξέρουμε, οι αρσενικοί πάσης ηλικίας - και εδώ θα βάλουμε και τα αφεντικά του σπιτιού - βλέπουν με κάποιο επιθετικό μάτι μιά  κοπέλλα που δεν έχει τη δυνατότητα  να φέρει αντίρρηση σε  « ανώμαλες » επιθυμίες που οι αρσενικοί αυτοί συνήθως έχουν και  δείχνουν. Πολλά και διάφορα μπορούσαν να προκύψουν από τέτοιες συμπεριφορές, ο  καθένας μπορεί  να βάλει τη  φαντασία του  και την πείρα  του να δουλέψει. Και να φτάσει σε ορισμένα συμπεράσματα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο πολυγραφώτατος και σπουδαίος συγγραφέας, μας  παρουσιάζει μιά  τέτοια κατάσταση  στο θεατρικό του  έργο  « Ο πειρασμός », που μεταφέρθηκε με επιτυχία και στην κινηματογραφική οθόνη.

Από ότι μπορώ να θυμάμαι, και από  ότι έχω ακούσει να  λένε, οι γυναίκες που έπαιρναν  κάποτε τον  τίτλο της « υπηρέτριας » ή  « υπηρεσίας », έμεναν επί  μερικά ή κάμποσα χρόνια στα σπίτια όπου υπηρετούσαν, και μαζεύοντας  φασούλι το φασούλι  κάποιες οικονομίες που έφταναν για την προίκα  τους, επέστρεφαν στα χωριά  τους. Εκεί, με τη μεσολάβηση κάποιας « προξενήτρας », που έκαμνε αναφορές και στην προίκα τους, έβρισκαν το γαμπρό - όσες τον εύρισκαν - και δεν ξαναγύριζαν  πιά στη πόλη. Φαίνεται πάντως, ότι  κάποιες από αυτές, έμεναν δια βίου στα σπίτια όπου  πρωτοήλθαν, δεν επέστρεφαν στην πατρώα γή. Φυσικά, δεν είχαν ασφαλιστική κάλυψη, που όμως κανένας σχεδόν εργαζόμενος δεν είχε μέχρι τη δεκαετία του 1940. Σε κατοπινές  εποχές, κάποια  από τα αφεντικά ασφάλιζαν τις κατ΄οίκον εργαζόμενες σ΄αυτούς, αυτή την εντύπωση έχω.

Πολλά πικάντικα για  « ξαδέρφια » που ήσαν στρατιώτες, ακουγόντουσαν με σαφή ειρωνική διάθεση τις εποχές  εκείνες τις παλιές. Οι ιστοριούλες  αυτές, έχουν  αναφερθεί κατ΄επανάληψη και σε  θεατρικά ή και  κινηματογραφικά  έργα. Καθώς και  με άλλους τρόπους. Φαί-νεται, ότι όντως  υπήρχαν τέτοιου  είδους ιστορίες, οι στρατιώτες των εποχών εκείνων, έψαχναν να βρούν τέτοιες ευκαιρίες για  να περάσουν με κάποιο είδος αναψυχής τα δύσκολα χρόνια της στρατιωτικής τους θητείας

Η πρόσληψη οικιακών  βοηθών, περιορίστηκε πολύ  τις τελευταίες δεκαετίες για πολλούς και διάφορους λόγους, κοινωνιολόγοι δεν  είμαστε, διαπιστώσεις  δεν μπορούμε να κάνουμε. Αλλά εδώ και  μερικά χρόνια, οι κοπέλλες που  ερχόντουσαν από τις μακρυνές Φιλιππίνες, άξιες συνήθως για τέτοιου  είδους εργασία  και συνήθως και  άξιες εμπιστοσύνης, ήλθαν να ανανεώσουν το  θεσμό  αυτό. Πλήθος  από αυτές, εγκαταστάθηκαν  στην πρωτεύουσα, και βέβαια, είχαν και τα ασφαλιστικά τους δικαιώματα, τις περισσότερες μάλλον φορές. Και έστελναν χρήματα στη φτωχή πατρίδα τους, φτωχότερη κι από τη  δική μας. Σ΄αυτές, προστέθηκαν εσχάτως και κοπέλλες  από τις ανατολικές  ευρωπαϊκές  χώρες, μερικές  από τις οποίες όμως, δημιούργησαν και κάποια ενδοοικογενειακά προβλήματα. Ετσι έχουν τα πράγματα την εποχή αυτή.

Σε πολύ πιό πολιτισμένες και με αριστοκρατικούς κύκλους χώρες, υπήρχαν -και μάλλον υπάρχουν και  τώρα - οι  γνωστές από  μυθιστορήματα  και ταινίες  « παιδαγωγοί », που αναλάμβαναν τη  φροντίδα της πνευματικής  ανάπτυξης των παιδιών πλούσιων οικογενειών. Φυσικά, ήσαν γυναίκες μορφωμένες, που δίδασκαν μάλιστα και ξένες γλώσσες στα παιδιά, γαλ-λικά τις εποχές εκείνες. Υπήρχαν όμως και ενός άλλου  τύπου υπηρεσίες για  πολύ μικρά, για βρέφη, οι γνωστές και  μή εξαιρεταίες  « τροφοί ». Σε περίπτωση που η πλούσια μαμά δεν είχε γάλα να τα θηλάσει, ή απλώς δεν ήθελε να κάνει κάτι τέτοιο. Αυτά δεν ακούγονται πιά. έ-χει περάσει η εποχή  που σώνει και  καλά, τα βρέφη έπρεπε  να θηλάζουν  μητρικό γάλα. Αν και υπάρχουν ακόμα  και μητέρες που  συνεχίζουν να εκτελούν  κι αυτό το  καθήκον τους, ακόμα και στην εποχή μας.

Αρχές της δεκαετίας  του 1950, ο  Δημήτρης Ψαθάς, περιέγραφε  στο βιβλίο του  « Κάτω από τους ουρανοξύστες », τις οικιακές  βοηθούς που είδε τότε στις Ενωμένες Πιολιτείες. Πήγαιναν - γράφει - στο σπίτι με το αυτοκίνητό τους το πρωϊ, έκαμναν τις οικιακές εργασίες για δυό περίπου ώρες. Και κατόπιν έφευγαν για να πάνε σε  άλλο σπίτι και να κάνουν και εκεί τα ίδια. Ησαν πολύ  δύσκολες, πολύ ζόρικες, και τις προμήθευαν στους πελάτες τους κάποια μεσιτικά γραφεία. Και βέβαια, έπαιρναν  μισθούς που φάνηκαν στον ευθυμογράφο Ψαθά, μεγάλοι, πολύ μεγάλοι. Ησαν ένα ιδιότυπο  είδος οικιακής  βοηθού, που λίγοι  βέβαια Αμερικανοί μπορούσαν να έχουν. Αυτά πριν από πενηνταριά χρόνια. Ισως και τώρα.