Δ Ε Ν Τ Ο Ν Ξ Ε Ρ Ο Υ Μ Ε Κ Α Θ Ο Λ Ο Υ

Δ  Ε  Ν     Τ  Ο  Ν     Ξ  Ε  Ρ  Ο  Υ  Μ  Ε     Κ  Α  Θ  Ο  Λ  Ο  Υ

Κάπου είχα διαβάσει το όνομά του, αλλά πάνω σε ποιό ζήτημα ; Και  μαλλον αυτό ήταν πριν από δεκατίες, αυτό είναι σιγουρο. Σκέφτηκα, σκέφτηκα, και κάτι άρχισα να θυμάμαι, αόριστα όμως. «Ρέ σύ », αναρωτήθηκα, « μήπως είναι ένας που ασχολήθηκε  με κάτι αστρονομικά στην εποχή του, κάτι σχετικό με την απόσταση γής και ήλιου, ή μήπως  με το μήκος της περιφέρειας της γής ; ». Ότι κι αν ήταν αυτό, θυμόμουν καθαρά ότι ο άνθρωπος είχε ασχοληθεί μ΄αυτά τα πράγματα στην Αίγυπτο της εποχής των Πτολεμαίων, αυτό ήταν σχεδόν σίγουρο. Αλλά ήσαν όλα μπερδεμένα, και μιά μέρα - πριν από  λίγες μέρες - είπα  να ψάξω να βρώ τα στοιχεία αυτά που μου φαινόντουσαν πολύ ενδιαφέροντα, καθώς παλιό είναι το πάθος μου - απ΄την εποχή των χρόνων του δημοτικού - με τη γεωγραφία και την αστρονομία.

Αλλά άντε να βρείς αυτά που ζητάς, όταν δεν  θυμάσαι το όνομα του  ανθρώπου, σε ποιά πηγή να προστρέξεις για  να μάθεις, όταν δεν ξέρεις το όνομα ; Όλα τα θέματα στις εγκυκλοπαίδειες, βρίσκονται κατά  αλφαβητική σειρά  βαλμένα, κι όταν δεν ξέρεις  ονόματα,  πού να τα ζητήσεις ; Το όνομα, αυτό δεν θυμόμουνα, το όνομα. Ο Ιππαρχος, σκέφτηκα  ότι πρέπει να ήταν, αυτό το ονομα το θυμόμουν από μιά πρόσφατη αναφορα που είχα διαβάσει. Ηταν όμως αυτός που ζητούσα ; Λοιπόν, άνοιξα  την εγκυκλοπαίδεια ( στην  οποία καταφεύγω  σε παρόμοιες περιστάσεις ), και έψαξα στο  λήμμα  « Ιππαρχος ». Και  βρήκα κάτι, που  ήταν μεν στο νού μου, αλλά σε άλλο επίπεδο. Ηταν ο άνθρωπος που  στην Αίγυπτο του δεύτερου π.Χ. αιώνα, είχε υπολογίσει την απόσταση από τη γή  στον ήλιο. Και την είχε βρεί  κάπου στο μισό ή λίγο παραπάνω από όσο είναι στην πραγματικότητα, κάπου ογδόντα εκατομμύρια χιλιόμετρα αντί των εκατόν πενήντα εκατομμυρίων που είναι στη πραγματικότητα. Αλλά δεν ήταν αυτός που ζητούσα, άλλο όνομα έπρεπε να ήταν.

Και εκεί που είχα  πεί ότι δεν το  έβρισκα, μου  ήλθε στο νού σε μιά στιγμή που δεν το έψαχνα, έτσι  συμβαίνει με  τους ξεχασιάρηδες  και τέτοιος  είμαι και εγώ, όταν  σφίγγομαι να βρώ κάποιο όνομα, αδυνατώ  να το βρώ. Και μόλις πάψω να το ψάχνω, μου έρχεται στη μνήμη χωρίς κανένα  κόπο, είναι επαναλαμβάνω  ο τρόπος των αφηρημένων  και των ξεχασιάρηδων. Και  ιδού, ήταν  ο Ερατοσθένης, που στο σχολείο κάποτε τον είχαμε μάθει  ακροθιγώς, και που μπορούσα να ψάξω και να βρώ τί είχε καταφέρει.

Πάω στην εγκυκλοπαίδεια  λοιπόν, και νά ΄σου ο Ερατοσθένης, που γι αυτόν είναι γραμμένα πολλά. Τέτοια πράγματα, που δεν υποπτευόμουν  ότι μπορούσαν να  είχαν γραφτεί. Και άρχισα να τα διαβάζω, και έμεινα όπως λένε ενεός - στην παλιά καθαρεύουσα - από αυτά που είχε ασχοληθεί και αυτά που είχε καταφέρει.

Λοιπόν, ο Ερατοσθένης αυτός, έζησε  στην Πτολεμαϊκή περίοδο μετά τον Αλέξανδρο, ανάμεσα στο 275 έτος π.Χ., μέχρι το 194 έτος, δηλαδή ογδονταένα χρόνια. Είχε την καταγωγή του από την Κυρήνη, πόλη της Λιβύης κοντά στον κόλπο της σημερινής Βεγγάζης, και σε μικρή σχετικά ηλικία πήγε στην κοντινή Αλεξάνδρεια. Από εκεί, πήγε στην Αθήνα, όπου έκανε διάφορες μελέτες, και ξαναγύρισε  στην Αλεξάνδρεια  όπου πήρε μιά υψηλή θέση στη διάσημη βιβλιοθήκη της πόλης αυτής, τη θέση του τρίτου κατά χρονολογική σειρά βιβλιοθηκάριου της βιβλιοθήκης, διευθυντής λοιπόν του διάσημου αυτού ιδρύματος της αρχαιότητας. Ηταν η εποχή του Πτολεμαίου, του επονομαζόμενου  « Ευεργέτη ».

Φαίνεται, ότι τα πρώτα με τα οποία ασχολήθηκε αυτός ο Ερατοσθένης, ήσαν τα Ομηρικά έπη. Αντίθετα από  την άποψη που υπήρχε  μέχρι τότε, ο Ερατοσθένης υποστήριξε ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, δεν είχαν σκοπό διδακτικό, δεν είχαν κάποιο αλληγορικό χαρακτήρα - όπως εθεωρούντο τότε -  αλλά είχαν γραφτεί καθαρά για διασκέδαση των ακροατών και αναγνωστών τους. Ηταν  μιά άποψη που  όπως φαίνεται, μάλλον  αυτή ήταν η  σωστή, για να διασκεδάζουμε τα διαβάζουμε, όχι για να βγάλουμε κάποια ηθικά διδάγματα.

Ο Ερατοσθένης αυτός, ασχολήθηκε πολύ με την γραμματική και την ποίηση, ήταν ο πρώτος που ονόμασε τον εαυτό του  « φιλόλογο », μέχρι  τότε φαίνεται  ότι αυτός ο  όρος δεν υπήρχε. Σήμερα, πλήθος μέγα  είναι οι φιλόλογοι, αλλά ίσως να είχαν άλλο όνομα αν δεν το επινοούσε ο Αλεξανδρινός αυτός  διανοούμενος. Ο οποίος, έγραψε δώδεκα  βιβλία σχετικά με τη φιλολογία και την ιστορία της κωμωδίας, μιάς καθαρά Αθηναϊκής  επινόησης, που όπως ξέρουμε, διαιρείται σε  τριών περιόδων  κωμωδία. Την πρώτη Αττική  κωμωδία - στην οποία ανήκει και ο Αριστοφάνης - τη δεύτερη και την  τρίτη Αττική  κωμωδία. Που η καθεμιά τους, έχει και διαφορετικό χαρακτήρα, και που ανώτερη από όλες, είναι η πρώτη Αττική κωμωδία.

Ο πολυμαθέστατος αυτός συγγραφέας, ασχολήθηκε και με τη φιλοσοφία - έγραψε και ιστορία της φιλοσοφίας - τη Γεωγραφία και τα  μαθηματικά, πράγματα  που δεν φαίνονται να έχουν και πολλή  σχέση το ένα με το άλλο. Εργο του σχετικό με τα μαθηματικά, ήταν το λεγόμενο  « Πλατωνικό », και επίσης το  « Περί διπλασιασμού του κύβου ». Υπήρξε και ο πρώτος συστηματικός γεωγράφος, και σχετικά  του έργα ήσαν τα  « Γεωγραφικά », η  « Ιστορία της γεωγραφίας », η  « Μαθηματική γεωγραφία », η  « Φυσική γεωγραφία »  και η  « Πολιτική γεωγραφία ».

Σαν να μην έφταναν  όλα αυτά, υπολόγισε  και την περιφέρεια της γής, καθώς ήταν οπαδός της ριζοσπαστικής  θεωρίας - εντελώς πρωτοπορειακής για την  εποχή - του Αρίσταρχου του Σάμιου ( 220 π.Χ.) . Που  έλεγε, ότι η γή είναι  σφαιρική, ότι δεν  περιστρέφεται  ο ήλιος και τα ουράνια σώματα γύρω  από τη γή, αλλά  αντίθετα, θεωρούσε ότι άλλη  ήταν η ουράνια κατάσταση. Ότι  η γή και οι πλανήτες, κινούνται γύρω από τον ήλιο, τον οποιο θεωρούσε - εσφαλμένα βέβαια - ακίνητο. Και έπρεπε να περάσουν χίλια εφτακόσια και πλέον χρόνια, για να έλθει ο Κοπέρνικος και  να αντιγράψει - με  τα ίδια μάλιστα  λόγια - τα  γραφέντα από τον Αρίσταρχο το Σάμιο και να τα παρουσιάσει για δικά του.

Λοιπόν, ο Ερατοσθένης υπολόγισε την περίμετρο της σφαιρικής γής, σε διακόσια πενήντα χιλιάδες στάδια, αυτό ήταν το μέτρο της εποχής εκείνης, όπως είναι τώρα το γαλλικό μέτρο. Ένα στάδιο, είναι εκατόν ενενήντα δύο μέτρα, και συνεπώς, τα 250.000 στάδια που υπολόγισε ο Ερατοσθένης, ήσαν 48. 750 χιλιομετρα. Αν μάλιστα υπολογιστεί η περίμετρος αυτή σε  « στάδια  του Ερατοσθένη » ( υπήρχαν πολλών ειδών « στάδια », του  Ερατοσθένη ήταν λίγο πάνω από 157 και  κάτι μέτρα το  ένα ), τότε η περίμετρος έβγαινε περίπου στα τριανταεννιά χιλιάδες χιλιόμετρα, δηλαδή  όσο είναι η  πραγματική. Πόσο να ήταν  το λάθος του, αν πράγματι υπήρχε  λάθος στον υπολογισμό  του ; Ελάχιστο  ή καθόλου, η  πραγματική περίμετρος της γής είναι 40.000 χιλιόμετρα, μάλιστα, τόσο κοντά έφτασε στον υπολογισμό του, χωρίς να διαθέτει κανένα από τα μέσα που διαθέτουν οι σημερινοί  αστρονόμοι. Διακόσια πενήντα χιλιάδες στάδια  υπολόγισε αυτός, διακόσιες  δεκαέξι χιλιάδες στάδια είναι στην πραγματικότητα. Κι αν είναι « στάδια του Ερατοσθένη », έπεσε ακριβώς στο σωστό νούμερο. Καταπληκτικό, έτσι δεν είναι ;

Αφού διάβασα όλα  αυτά, « για  σκέψου », είπα, « τέτοιος ένας  άνθρωπος πάνσοφος, και δεν ξέρουμε τίποτε γι αυτόν  από τα σχολικά  αλλά και τα κατοπινά  μας χρόνια. Απαράδεκτη κατάσταση, μόνο έτσι μπορεί να χαρακτηριστεί αυτό το  φαινόμενο. Μα είναι βιβλία αυτά που διαβάζαμε το καιρώ εκείνω ; Και μήπως και τα  σημερινά είναι κι αυτά  γραμμένα πάνω στην ίδια λογική, στην ίδια διδασκαλία ; ». Τον έχουμε ξεχασμένο  τελείως τον άνθρωπο, τον αγνοούμε σχεδόν  εντελώς. Και είμαστε πλήρως ενημερωμένοι για πολλούς άλλους, πολύ μικρότερου  βεληνεκούς, πολύ  μικρότερης αξίας, πολύ  μικρότερης σημασίας  ανθρώπους, που τους έχουμε ανεβάσει στα ύψη. Κι αυτόν τον έρμο, τον έχουμε αγνοήσει ολωσδιόλου.

Λίγα χρόνια μετά απότον Ερατοσθένη, ένας άλλος άνθρωπος που κι αυτός ήταν πάρα πολύ σημαντικός αλλά σε πιό περιορισμένη κλίμακα, παρουσιάστηκε στην ίδια γεωγραφική περιοχή, την Πτολεμαϊκή  Αίγυπτο. Ηταν ο Ιππαρχος, που υπήρξε ο  μεγαλύτερος αστρονόμος όλων των εποχών μετά από τον Νεύτωνα. Φαίνεται ότι η καταγωγή του δεν ήταν από τη Βόρεια Αφρική, ίσως να ήταν από τη Βιθυνία της Μικράς Ασίας. Η δράση  του και το πλήθος των συγγραμάτων του, φαίνεται ότι έγιναν  στην Αίγυπτο. Από όσα διάβασα για το έργο του, κατάλαβα ότι μονάχα ένας αστρονόμος της σύγχρονης εποχής μπορεί να καταλάβει αυτά που βρήκα  γραμμένα, για τους μη  αστρονόμους, λίγα πράγματα θα γίνουν κατανοητά. Κορυφή λοιπόν κι αυτός σε παγκόσμια κλίμακα, όσο κι ο Ερατοσθένης.

Φαίνεται, ότι  η Αίγυπτος ήταν  ο τόπος που  μεγάλοι πρωτοπόροι  έκαναν την  εμφάνισή τους. Ας μην παραλείψουμε το θρυλικό στην αρχαιότητα Ιμχοτέπ, που έζησε γύρω στο 2.650 π.Χ. τόσο  πολύ μακρυά και  νωρίτερα από όλους  τους πολιτισμούς. Αρκεί να αναφερθεί, ότι ο χρυσός αιώνας της Αθήνας ήταν δυό χιλιάδες και πλέον χρόνια αργότερα από τον Ιμχοτέπ, ότι οι πρωτοι  « απολίτιστοι » Ελληνες, κατέβηκαν από την Ευρώπη στην Ελλάδα εφτακόσια και πλέον χρόνια μετά την εποχή του Ιμχοτέπ, δηλαδή γύρω στα δυό χιλάδες  χρόνια π.Χ. για να καταλάβουμε πόσο πιό παλιός ήταν ο Αιγύπτιος αυτός.

Στην Οξφόρδη και πηγαίνοντας από το σιδηροδρομικό σταθμό προς την περιοχή των πανεπιστημίων, βρίσκεται ένα μουσείο, και μέσα σ΄αυτό, μπορείς να  διαβάσεις - αν γνωρίζεις τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά μιάς πρώϊμης περιόδου - το λεγόμενο « Χειρουργικό πάπυρο » του  E d w i n   S m i t h. Είναι αντίγραφο παλαιότερου  παπύρου που πρέπει να γράφτηκε μεταξύ του 3.000 και του 2.500 π.Χ. , δηλάδή  περίπου στην εποχή  του Ιμχοτέπ, στον  οποίο μάλλον θα πρέπει να αποδοθεί η συγγραφή του παπύρου αυτού. Και τί περιέχει αυτός ο πάπυρος. Με λίγα λόγια, την περιγραφή σαραντα οκτώ εγχειρήσεων, και μάλιστα σε μιά μάλλον σύγχρονη επιστημονική γλώσσα και με λογική διαπραγμάτευση. Μάλιστα, υπάρχει  και περιγραφή δυό - νομίζω - εγχειρήσεων  του κρανίου, αυτό που λέμε ανάτρηση του  κρανίου, καταπληκτικά πράγματα δηλαδή  για την εποχή  εκείνη. Που είναι  δυό χιλιάδες και  πλέον χρόνια  πριν από την εποχή του Ιπποκράτη, του πατέρα της ιατρικής.

Το όνομα του Ιμχοτέπ, διατηρήθηκε μέχρι την εποχή των Πτολεμαίων, αφού πρωτύτερα θεωρήθηκε από του Αιγύπτιους σαν ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης. Μάλιστα, την εποχή των Πτολεμαίων, έφτασε να θεοποιηθεί, να θεωρηθεί ισάξιος το Ασκληπιού, του θεού της ιατρικής της αρχαίας Ελλάδας. Και  πρέπει στ΄αλήθεια, να θεωρείται σαν ο ιδρυτής της ιατρικής επιστήμης, πολύ πιό πάνω από τον Ιπποκράτη, τηρουμένων βεβαια και των χρονικών περιόδων στις οποίες έζησαν αυτοί οι δυό μεγάλοι της ιατρικής επιστήμης.

Δεν ήταν όμως ο Ιμχοτέπι μόνο  ο μεγάλος και  πρωτοπόρος γιατρός της ανθρωπότητας. Ηταν και ο πρώτος  μηχανικός - χωρίς βέβαια  κανένα δίπλωμα πανεπιστημιακό, όπως άλλωστε και χωρίς πτυχίο γιατρού - ο πρώτος λοιπόν μηχανικός που  φάνηκε στον κόσμο. Κι όχι μόνο μηχανικός, αλλά και  αρχιτέκτονας. Αυτός κατασκεύασε  την πρώτη από τις πυραμίδες, και ακολούθησαν στα χνάρια του και άλλοι.

Αυτά λοιπόν  στην Αίγυπτο του Ιμχοτέπ, του Ερατοσθένη και  του Ιππαρχου. Που δεν τα ξέρουμε σχεδόν καθόλου, και που κάποτε θα πρέπει να μας τα διδάξουνε.