ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Τ Η Λ Ε Ο Ρ Α Σ Η     Κ Α Ι    Ε Γ Κ Λ Η Μ Α Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α

Η ώρα είναι δώδεκα  και μισή. Οι  μεγάλοι της  οικογένειας - πατέρας και μητέρα - έχουν πάει για ύπνο, αύριο  πρέπει να σηκωθούν νωρίς, είναι ημέρα εργάσιμη. Και ο μικρός , ο πιτσιρίκος των δέκα ή λίγο παραπάνω χρόνων, κάθεται  αναπαυτικά στην πολυθρόνα, και βλέπει τί παίζεται στην τηλεοπτική οθόνη. Και τί παίζει η τηλεόραση αυτή την ώρα ; Μιά ταινία τρόμου, την οποία  διάλεξε ο  μικρός θεατής  ανάμεσα σ΄ αυτά που προβάλλουν τα κανάλια. Πα-ρουσιάζονται σκηνές  με τέρατα και φαντάσματα και χίλιων λογιών τέτοια πράγματα, που για έναν ενήλικο δεν έχουν να του προκαλέσουν καμμιά εντύπωση έχει δεί αναρίθμητα τέτοια επί χρόνια, δεν τον τρομάζουν των εχθρών τα βόλια όπως λέει και το  στρατιωτικό εμβατήριο. Είναι όμως το ίδιο με τον μικρούλη που  συγκλονίζεται με τα  διαδραματιζόμενα επί της οθόνης της τηλεόρασης ;

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, δεν θα πίστευα στην εικόνα που περιέγραψα πιό πάνω, με το μικρούλη που  παρακολουθεί τις μεταμεσονύχτιες  ώρες το τηλεοπτικό  πρόγραμμα. Αλλά μιά μέρα, άκουσα - πάλι στην τηλεόραση - κάποιους μαθητές, να ομολογούν ότι συχνά τις νύχτες, βάζουν τους  γονείς τους να  κοιμηθούν, και αυτοί  παρακολουθούν τηλεόραση. Και την άλλη μέρα το πρωϊ, όντας  στο σχολείο, κοιμούνται στα  θρανία τους τις  πρώτες δύο ώρες. Λοιπόν, ποίαν άλλην χρείαν έχομεν μαρτύρων ;

Εχουν γραφτεί  πολλά και  διάφορα, επάνω  στο θέμα του τί  πρέπει να βλέπουν τα παιδιά στην τηλεόραση, ώστε θα έλεγε κανείς ότι περιττεύει να γράψει κανείς κάτι ακόμα. Αν αυτή είναι η κοινή  πεποίθηση, έχω τις αντιρρήσεις μου. Ποτέ δεν είναι κάτι το περιττό, όταν πρόκειται για ένα θέμα τόσο βαρύνουσας  σημασίας. Και το  ελάχιστο που μπορεί να προσφέρει, πρέπει να είναι  καλοδεχούμενο, ίσως και μόνο η αναμόχλευση του  θέματος, έστω και χωρίς κανένα καινούργιο στοιχείο.

Με το ζήτημα των τηλεοπτικών προγραμμάτων  που απευθύνονται στις νεαρές ηλικίες έχουν ασχοληθεί  εντατικά οι κοινωνιολόγοι, οι ψυχολόγοι, οι παιδαγωγοί και επιστήμονες άλλων κλάδων. Ο κύριος  λόγος για τον  οποίο ασχολήθηκαν  με το θέμα αυτό, ήταν η πιθανή ή βέβαια επίδραση που έχει η  τηλεόραση - ένας  κινηματογράφος  που λειτουργεί ανεξέλεγκτα μέσα στο σπίτι μας - πάνω στις ηλικίες αυτές. Όλα αυτά έγιναν, αφού διαπιστώθηκε ότι το μέσον αυτό, άρχισε να προκαλεί φαινόμενα που κρίθηκαν πολύ ανησυχητικά. Λίγα χρόνια μετά την εξάπλωση σε μεγαλη κλίμακα της τηλεόρασης, παρατηρήθηκε μιά αξιοσημείωτη αύξηση της τάσης προς  « έκνομες » πράξεις  από μέρους νέων, που δεν κατορθώθηκε να δικαιολογηθεί με άλλο τρόπο, έτσι ενοχοποιήθηκε η τηλεόραση. Γράφτηκαν πολλά, έγιναν συνέδρια στα οποία μετείχαν επιστήμονες όλων των ενδιαφερόμενων κλάδων, και βγήκαν ορισμένα συμπεράσματα. Και τα συμπεράσματα αυτά, δεν ήσαν καθόλου κολακευτικά για την τηλεόραση.                             

Είναι από παλιά γνωστό, ότι οι μικρές και εφηβικές ηλικίες, έχουν την τάση να μιμούνται τα προβαλλόμενα από την κοινωνία πρότυπα, και συχνά να θέλουν  να ταυτισθούν μ΄αυτά. Κι αυτό είναι απόλυτα  φυσικό, τα νεαρά άτομα δεν  έχουν προηγούμενα πρότυπα για να τα ακολουθήσουν, έχουν μόνο αυτά που διαπλάσσονται στην εποχή τους, αντίθετα με τους ενήλικες, οι οποίοι μεγάλωσαν έχοντας  άλλα πράγματα στον  καιρό τους, και στα οποία έχουν προσαρμοστεί και είναι δύσκολο να τα  αλλάξουν. Αν λοιπόν, τα πρότυπα που παρουσιάζει η τηλεόραση, δεν είναι  κατάλληλα για τις ηλικίες αυτές, είναι προφανές ότι  τα πράγματα δεν θα έχουν καλή εξέλιξη και πορεία γι αυτές τις ηλικιακές ομάδες.

Αν πάμε πίσω μερικές δεκάδες χρόνια, πριν κάνει την εισβολή της η τηλεόραση στα σπίτια των ανθρώπων, αυτά που έβλεπαν τα μικρά παιδιά και οι έφηβοι, ήσαν είτε τα βιβλία του - μιλάμε για  την εξωσχολική  λογοτεχνία για νέους - είτε ο  κινηματογράφος. Τα βιβλία ήσαν για μεν την παιδική ηλικία, τα παραμύθια και οι ιστοριούλες με αρχαίους ήρωες και τα παρόμοια, ο δε κινηματογράφος ήταν ολωσδιόλου διαφορετικός από αυτόν που βλέπουμε σήμερα. Νομίζω ότι εδώ πρέπει να γίνει μιά  εκτενέστερη  αναφορά στον  παλιό κινηματογράφο, επειδή το θέμα παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.

Από την αρχή του κινηματογράφου, κέντρο αυτής της τέχνης υπήρξε το Χόλλυγουντ. Και από πρώτη αρχή - πριν  επιβληθεί η λογοκρισία  στις ταινίες - από μόνοι τους οι παραγωγοί αποφεύγανε να βάζουν  σκηνές βίας ή προκλητικές από κάθε άποψη. Αργότερα, επιβλήθηκε αληθινή λογοκρισία, και καμμιά  ταινία - αμερικανική ή ξένη - δεν επιτρεπόταν να προβληθεί στους κινηματογράφους των Ενωμένων Πολιτειών, αν  παρέβαινε τον κώδικα που είχε επιβληθεί. Σε αρκετές περιπτώσεις - ιδίως σε ευρωπαϊκές ταινίες -ανάγκαζαν τους εισαγωγείς των ταινιών αυτών, να περικόψουν κάποια κομμάτια  των ταινιών. Και κάποτε ήλθε η  « φιλελεύθερη » ή  « μοντερνα » εποχή, που καταργήθηκε αυτή η λογοκρισία, πρέπει να ήταν τη δεκαετία του 1960, έτσι νομίζω. Και τότε ήλθαν τα  πράγματα - με αργό αλλά σταθερό ρυθμό - στο σημερινό κατάντημά  τους, όπου ο καθένας μπορεί να παρουσιάζει στο πανί ή στην μικρή οθόνη, ότι του κατέβει στο κεφάλι, εν ονόματι της ελευθερίας των μέσων επικοινωνίας, μεταξύ των οποίων είναι και ο κινηματογράφος.

Οι ταινίες που την εποχή της λογοκρισίας  τις απαγόρευαν  στους κατω  των δεκαοκτώ ετών θεατές, είναι σήμερα - με τα  σήματα που έχει καθορίσει το ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο της χώρας μας - όλα κατάλληλα, έστω και υπό γονική συναίνεση. Τα λεγόμενα «σκληρά » της εποχής  εκείνης της παλιάς, ήσαν τα φιλμ  «νουάρ », που  είχαν να κάνουν με εγκλήματα, με γκάγκστερς και με ερωτικές σκηνές πάθους, που όμως περιοριζόντουσαν σε κάμποσα παθητικά φιλιά και τίποτε περισσότερο. Σκηνές με έστω υποτυπώδες  σεξ, ούτε κατά διάνοια υπήρχαν. Το γυμνό ήταν σχεδόν τελείως απαγορευμένο, εκτός από περιπτώσεις θαλάσσιων μπάνιων και μπαλλέτων, όπου δεν πρόκειται βέβαια για αληθινά προκλητικό γυμνό.

Είναι πολύ περίεργο, αλλά ένα πλήθος από ταινίες,έκρίνοντο ακατάλληλες, ενώ πολύ καλά θα μπορούσαν να τις δούν μικροί έφηβοι, δεν είχαν σκηνές που να φοβίζουν ή να προκαλούν. Ακόμα και ταινίες θρίλλερ, δεν είχαν σχεδόν καθόλου βία, τουλάχιστον δεν την έδειχναν, την άφηναν να υπονοηθεί με εύσχημους τρόπους. Το αίμα σπανιώτατα φαινόταν στηνταινία. Το πιό σημαντικό απ΄ όλα όμως, ήταν ότι και από τις  «σκληρές » ταινίες, φαινόταν ότι το έγκλημα πάντοτε αποδοκιμάζεται άμεσα  και ανοιχτά, στο τέλος της ταινίας  αποδιδόταν αυτό που στην αρχαία Ελληνική τραγωδία ονόμαζαν  « κάθαρση », οι κακοί πάντα ήσαν οι χαμένοι, ενώ οι καλοί επιβραβεύονταν. Αυτό δεν  ήταν βέβαια ρεαλιστικό, αλλά δημιουργούσε ένα ιδιαίτερο κλίμα στους νέους, ότι  γενικά το έγκλημα  δεν αποδίδει, ότι οι κακοί δεν είναι ανεκτοί απ΄την κοινωνία.

Οσο για τις ταινίες που  προοριζόντουσαν για παιδιά και πολύ νεαρούς έφηβους, αυτές ήσαν απόλυτα προσαρμοσμένα στις ανάγκες αυτών των ηλικιών. Εκτός από τις μικρού μήκους ταινίες με κινούμενα σχέδια που παιζόντουσαν πριν από το κυρίως  πρόγραμμα, υπήρχαν και ταινίες του ιδίου είδους, αλλά μεγάλου μήκους, όλες του στούντιο « Ντίσνεϋ », μεταξύ των οποίων η πρώτη τέτοια μεγάλη ταινία  « Η Χιονατη και οι επτά νάνοι » και η « Σταχτοπούτα ». Ακόμα, το ίδιο στούντιο παρήγαγε πολλές ταινίες  με ηθοποιούς, που και πολύ καλά προσαρμοσμένες ήσαν για τις μικρές ηλικίες, αλλά και πολύ καλές από καλλιτεχνική άποψη.

Στη σημερινή εποχή, όλα  αυτά έχουν πάει περίπατο. Οι ταινίες με αληθινά παιδικά προγράμματα, έχουν αλλάξει  δραματικά, τα  παλιά  « κινούμενα » σχέδια, αντικαταστάθηκαν από σχέδια με εισβολείς από ξένους πλανήτες, μάχες με υπερόπλα που γεμίζουν την οθόνη με διασταυρούμενα  πυρά από πάσης  επινόησης  όπλα, και όποιος έχει δεί τις παλιές ταινίες με κινούμενα σχέδια, θα απογοητευθεί ή θα αγανακτήσει όταν δεί αυτού του είδους τα « διαστημικά » κινούμενα σχέδια, που και σκληρά είναι, και τίποτε  από το παλιό χιούμορ δεν έχουν. Τα παλιά σε έκαμναν  να γελάς, τα καινούργια  σε βάζουν σε  αγωνία ( εννοείται αν είσαι παιδί ). Και όταν  παίχτηκαν οι ταινίες με ήρωα τον  « Σούπερμαν », που πετούσε στον αέρα με υπερφυσικό τρόπο, σημειώθηκαν και θανατηφόρα  ατυχήματα, με θύματα  παιδιά που προσπάθησαν να πετάξουν από ταράτσες και μπαλκόνια, μιμούμενα τον Σούπερμαν.

Μιά από  τις πρώτες  ταινίες που  δημιούργησαν  πρότυπο, ήταν το  « Ριφιφί ». Μετά την προβολή της ταινίας αυτής, σημειώθηκαν ληστείες με υπόδειγμα τον τρόπο που είχαν μεταχειριστεί οι ληστές του « Ριφιφί ». Από τότε κάποιοι έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου που ελλόχευε, αλλά οι άμεσα ενδιαφερόμενοι δεν έδωσαν και πολλή σημασία.

Πέρασαν αρκετά χρόνια, και κάποτε άρχισαν οι ειδικοί να ανησυχούν. Ηδη, η παιδική εγκληματικότητα είχε αρχίσει να εμφανίζεται ή να αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς. Τα παιδιά παρακολουθούσαν ταινίες και κατόπιν προσπαθούσαν - ή έστω σχεδίαζαν - να κάνουν και αυτά τις εγκληματικές  πράξεις, ή τις πράξεις βίας που είχαν δεί. Πριν μερικά χρόνια, δυό παιδιά γύρω στην ηλικία των δέκα χρονών, μπήκαν σ΄ ένα σουπερμάρκετ  στο Λίβερπουλ της Βόρειας Αγγλίας, απήγαγαν ένα μικρό παιδί  τριών ετών και  το δολοφόνησαν. Η κοινή γνώμη αναστατώθηκε  από αυτό το ανήκουστο  πράγμα. Πρόσφατα, ένα παιδί στην Αμερική, έκανε ένα έγκλημα, και όταν το ρώτησαν γιατί το έκανε, απάντησε ότι είχε δεί ένα τέτοιο έγκλημα σε ταινία που την είδε πάνω  από εκατό  φορές, και  αποφάσισε  ότι έπρεπε να κάνει κι αυτό μιά  δοκιμή. Νεαροί έφηβοι στις Ενωμένες Πολιτείες, μπαίνουν τελευταίως σε σχολεία και πυροβολούν στα τυφλά τους μαθητές. Το ζήτημα έχει πάρει σοβαρώτατες διαστάσεις, στα σχολεία άρχισαν να παίρνονται μέτρα για την προστασία των παιδιών από τέτοιες επιδρομές.

Πού θα πάει αυτή  η υπόθεση ; Για την ώρα, δεν φαίνεται ότι κάτι μπορεί να γίνει, οι καινούργιες ταινίες που βγαίνουν απ΄τα στούντιο, είναι ίδιες και χειρότερες από τις προηγούμενες. Και όπως φαίνεται, η παιδική  και η εφηβική εγκληματικότητα, δεν πρόκειται να περιοριστεί επί του παρόντος. Οσο για το μέλλον, θα δούμε αν μπορεί να γίνει κάτι για να βελτιωθεί έστω η κατάσταση. Αλλά για να ξαναδούμε τον Μίκυ και τη Μίνη, τον  Τομ και τον Τζέρρυ, τον Ντόναλντ Ντακ και το σόϊ του, αυτό δεν το φαντάζομαι.