ΕΠΟΧΗ ΦΕΥΓΕΙ, ΕΠΟΧΗ ΕΡΧΕΤΑΙ

Ε  Π  Ο Χ  Η     Φ  Ε  Υ  Γ  Ε  Ι,    Ε  Π  Ο Χ  Η     Ε  Ρ  Χ  Ε  Τ  Α  Ι



Οχι, δεν πρόκειται  για τις  « τέσσερις  εποχές », το γνωστό  μουσικό έργο  του Βιβάλντι. Ούτε για τις εποχές του έτους, που κι αυτές συμβολίζονται με το έργο αυτό του Ιταλού αυτού συνθέτη του δέκατου έβδομου αιώνα. Πρόκειται απλούστατα για τη  διαδοχή των λεγόμενων  « καιρών », δηλαδή  των περιόδων  που έρχονται  σαν κυλίσματα  του χρόνου, φέρνοντας κάποιες αλλαγές, είτε των  συνηθειών των  ανθρώπων, είτε - όπως συμβαίνει εσχάτως - των μεταβολών της ατμόσφαιρας, των συνθηκών του περιβάλλοντος.

Είναι γνωστό από την εποχή του Ίωνα φιλόσοφου Ηράκλειτου, ότι τίποτε δεν μένει αναλλοίωτο στον κόσμο, στη φύση. Ότι όλα μεταβάλλονται, από το πιό μικρό κομμάτι της ζωντανής ή της άψυχης ύλης, μέχρι τους γίγαντες του διαστήματος, τους  ήλιους και τους γαλαξίες. « Τα πάντα ρεί », έλεγε ο Ηράκλειτος, σε αντίθεση  με κάποιους άλλους  της εποχής του, που πίστευαν ότι τα πάντα μένουν όπως είναι, όπως ήσαν από την αρχή τους.

Ηταν μιά εποχή, μεγάλης  μάλιστα διάρκειας  χιλιάδων χρόνων, που οι άνθρωποι ζούσαν σε σπήλαια και κατόπιν σε καλύβες. Υστερα  από αυτή  την εποχή, άρχισε η  καλλιέργεια της γής σε περιοχές  της Μέσης Ανατολής, και  αργότερα και σε  άλλα μέρη. Ανακαλύφθηκαν τα μέταλλα. Γράμματα δεν ήξεραν  οι άνθρωποι, δεν μπορούσαν να αφήσουν γραπτά που να λένε κάποιες εμπειρίες τους, καποιες ιστορίες  τους. Αλλά και τα γράμματα ήλθαν  μιά εποχή, και σχεδόν ταυτόχρονα σε τρεις περιοχές του κόσμου, τη Μεσοποταμία, τη  Κίνα και την Αίγυπτο, λες και ήσαν συνεννοημένοι οι άνθρωποι  να δημιουργήσουν  ταυτόχρονα τα διάφορα συστήματα γραφής. Μόλις τα ανακάλυψαν, άρχισαν  να γράφουν. Τί έγραφαν ; Καταστάσεις   των πραγμάτων που είχαν  στις αποθήκες τους, εντολές του διευθυντή της υπηρεσίας και   άλλα τέτοια συνηθισμένα πράγματα. Περί των ιστορικών γεγονότων της περιοχής, τίποτε..

Μέχρι κάποια εποχή, θρησκείες δεν υπήρχαν. Οι πρωτόγονοι  άνθρωποι, πίστευαν αόριστα σε κάποιες υπερφυσικές δυνάμεις και τίποτε  παραπάνω. Κάποτε  όμως, ίσως πριν από επτά - οκτώ χιλιάδες χρόνια, δημιουργήθηκαν τα πρώτα θρησκευτικά  συστήματα, συνήθως πολυθεϊστικά, αν και σε κάποιους λαούς, πίσω από τους πολλούς θεούς, έβλεπαν έναν και μοναδικό Δημιουργό, ένα  υπέρτατο όν που δημιούργησε  τα πάντα, και όλα τα είχε κάτω από τον έλεγχό του. Ηταν τα πρώτα στάδια των μονοθεϊστικών θρησκειών.

Στην αρχή τα κράτη ήσαν μικροσκοπικά, άντε να ήσαν από την πόλη μας μέχρι την Προσωτσάνη, τόση  ήταν η  όλη περιοχή του  « κράτους ». Κατόπιν, έγινε μόδα να ενώνονται τα κρατίδια αυτά, πότε με συμμαχίες, συνήθως όμως με  πολέμους, και να  γίνονται μεγαλύτερα κράτη. Κι ύστερα, ήλθε και η στιγμή να δημιουργηθούν οι  αυτοκρατορίες, μικρέςστην αρχή, μεγαλύτερες στη  συνέχεια. Αυτού του είδους οι  αυτοκρατορίες υπάρχουν  ακόμα κάτω από άλλη μορφή. Θα περάσει όμως κι αυτονών η μόδα. Τα πάντα ρεί.

Τους πρώτους καιρούς, οι άνθρωποι ταξιδεύανε με τα πόδια, ύστερα με γαϊδούρια ( μετά συγχωρήσεως  πάντοτε ), κατόπιν  με κάρρα. Και  ήλθε ένας  καιρός, που  φτιάξανε καράβια, μπήκαν μέσα σ΄αυτά, και τράβηξαν στο άγνωστο με βάρκα  την ελπίδα. Και έτσι, μ΄αυτό τον τρόπο, δημιουργήθηκε η ναυτιλία και το ναυτιλιακό εμπόριο.

Τις πρώτες εποχές, επί χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι δεν είχαν  καθόλου επιστήμες. Ηλθε όμως και η εποχή, που φάνηκε και ένα  είδος ανθρώπων  που τους έλεγαν  επιστήμονες. Ετσι τους λέμε στα  ελληνικά από το ρήμα  « επίσταμαι », που σημαίνει  « γνωρίζω  καλά κάτι ». Αυτοί οι  ανθρωποι, γνώριζαν πολύ λίγα  πράγματα  τις πρώτες εποχές που  φάνηκαν. Όμως, καιρό με τον καιρό, αυτά που ήξεραν γινόντουσαν όσο πήγαινε και περισσότερα. Ηξεραν για τον ήλιο, τα αστέρια, τους αριθμούς, τα μαθηματικά, τη φυσική και άλλα πράγματα.

Καλές τέχνες ονομάζουμε τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Φαίνεται ότι από παλιά χρόνια, οι άνθρωποι ζωγράφιζαν, βρέθηκαν ζωγραφιές - και μάλιστα και έγχρωμες - πάνω στα τοιχώματα των σπηλαίων όπου κατοικούσαν μιά φορά κι έναν καιρό. Οσο για τη γλυπτική, κάποια ξόανα από παλιούς καιρούς έκαμναν, αλλά ήλθε  και μιά εποχή, που αρχισαν να κάμνουν και αγάλματα, ξύλινα στην αρχή, πέτρινα κατόπιν, μαρμάρινα και χάλκινα ύστερα.

Φαίνεται, ότι από αρκετά  παλιές εποχές, προτού ανακαλυφθεί η γραφή, οι άνθρωποι συνήθιζαν να απαγγέλουν  ποιήματα που φυσικά δεν ήσαν γραμμένα πουθενά., δηλαδή να κάμνουν  « προφορική » ποίηση. Δεν ήταν ίσως με μέτρο, δεν ήταν με ομοιοκαταληξίες ( μερικές φορές ίσως και να ήταν ), αλλά  ήταν αληθινή ποίηση. Κι όταν ήλθαν τα γράμματα, άρχισαν να περνούν την ποίηση  σε γραπτά. Αυτό πρέπει να έγινε πριν πέντε χιλιάδες χρόνια, ίσως λίγο αργότερα. Κι από την εποχή που είχε αρχισει η προφορική ποίηση, είχε  βάλει μπρος και η προφορική λογοτεχνία, κι όταν έμαθαν γράμματα, την πέρασαν κι αυτή σε γραπτά κείμενα.

Εποχές παλιές, τρόποι  πολέμου παλιοί. Τόξα  και δόρατα και  ασπίδες. Υστερα ήλθαν οι πολιορκητικοί κριοί, τα άρματα - στα οποία οι Πέρσες έβαζαν και δρεπάνια στις ρόδες για να κόβουν τα πόδια των  εχθρών τους - και μετά  από καιρούς και ζαμάνια, και τα πυροβόλα όπλα, τουφέκια, κανόνια  και λοιπά. Πέρασαν και  άλλες εποχές, και να΄σου και τα άρματα μάχης, τα τανκς, τα βαρειά πυροβόλα, τα αεροπλάνα και οι βόμβες. Και η υπόθεση εφτασε στις πυρηνικές βόμβες. Πού θα πάει στο μέλλον, σε μιά άλλη εποχή, είναι άγνωστο.

Κάθε εποχή, φέρνει  και τα δικά  της, τις αλλαγές που  γίνονται σε πολλούς ή όλους τους τομείς. Αλλοιώς  ντύνονται οι  άνθρωποι τη μιά εποχή, διαφορετικά την άλλη. Από τα δέρματα ζώων, πηγαίνουν  στα υφαντά, χιτώνες, επενδύτες και τα λοιπά. Ξαναγυρίζουν στα δερμάτινα ( παλτά και λοιπά ), εφευρίσκουν συνθετικά υλικά, η  μόδα αλλάζει  συχνά. Και αλλάζει ακόμα πιό  συχνά και το  στυλ του  ντυσίματος. Οι άντρες  φορούν  μπότες, τις παρατάνε και βάζουν παπούτσια, πετούν τα παλτά και βάζουν μπουφάν. Οι γυναίκες φοράνε μακρυά φορέματα, τα κάνουν πολύ κοντά, ξανά μακρυά, κατόπιν μεσαία, πάλι κοντά και ούτω καθεξής.

Επί αιώνες, το δημόσιο θέαμα είναι  το θεατρο. Σε κάποιο  μέρος οι Ολυμπιακοί αγώνες. Μετά από αιώνες, σε κάποια περιοχή οι ταυρομαχίες. Υστερα εμφανίζονται τα αθλητικά παιχνίδια, ποδόσφαιρο, μπάσκετ μπωλ, βόλλεϋ μπωλ  και άλλα. Στα  τέλη του  δέκατου  ένατου αιώνα, εμφανίζεται ένα καινούργιο είδος θεάματος, ο κινηματογράφος. Σχεδόν κάθε μέρα, οι άνθρωποι στριμώχνονται  στις σκοτεινές σάλες για να δούνε τα  καινούργια φιλμς. Επί μισό αιωνα, το είδος αυτό ανθεί, αναρίθμητες αιθουσες υπάρχουν στις αναπτυγμένες και τις υποανάπτυκτες χώρες, είναι το πιό φτηνό μέσο διασκέδασης.

Ερχεται κατόπιν η  τηλεόραση και  πέφτει το ενδιαφέρον  για τον κινηματογράφο, το ένα διώχνει το άλλο με την αλλαγή των εποχων.  Αλλάζουν και οι τρόποι χρησιμοποίησης του ελεύθερου χρόνου, άλλοτε ήταν το διάβασμα λογοτεχνικών έργων, τώρα  το παράτησαν, είναι εκτός μόδας πιά, και στρέφονται σε άλλη, ποικίλου είδους χρήση του ελεύθερου χρόνου, ταξείδια, νυχτερινή ζωή, καζίνο και τα τοιαύτα. Τα πάντα ρεί.

Στις λεγόμενες  « καλές τέχνες ». Πρώτα  ήταν η εποχή της  κλασσικής  ζωγραφικής και γλυπτικής. Οι τεχνοτροπίες αυτές πήραν  δρόμο κι έφυγαν. Ηλθε ο εμπρεσσιονισμός, κατόπιν ο εξπρεσσιονισμός, καταλήξαμε στην αφηρημένη τέχνη. Που κανένας δεν την καταλαβαίνει, αλλά σχεδόν όλοι κάνουν  ότι την καταλαβαίνουν, για να μην φανούν άσχετοι προς τις καλές τέχνες. Πρέπει να δείχνουμε στους άλλους ότι είμαστε μέσα στις εξελίξεις, έτσι δεν είναι ; Αφηρημένη έγινε και η ποίηση τις μέρες μας, δρόμο στον Παλαμά και τον Βαλαωρίτη.

Πέρασε σχεδόν οριστικά η εποχή της κλασσικής μουσικής, καποιοι ακόμα επιμένουν να την ακούνε, το  μεγάλο πλήθος όμως στέκεται  μακρυά της. Μότσαρτ, Μπετόβεν, Τσαϊκόφσκυ, Βέρντι, Ροσσίνι, είναι παρατημένοι. « Δεν θέλω Σοπέν και Μπαχ - Βαρέθηκα τα αχ και βαχ », έλεγε ο στίχος παλιού τραγουδιού. Πάει περίπατο  και η ελαφρά μουσική του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα, είμαστε τώρα στην εποχή του ροκ, δεν ξαναγυρνάμε στα παλιά. Τί θα έλθει  να αντικαταστήσει το ροκ, ουδείς το γνωρίζει. Η εποχή του θα φύγει και αυτή, η άλλη εποχή θα φέρει κάτι αλλο στη μουσική.

Ηθη και έθιμα. Μεταβάλλονται  κι αυτά ή  εξαφανίζονται εντελώς. Τα  λίγα που μένουν, τα διατηρούμε σαν  « αντίκες ». Αλλαξε και ο τρόπος των ερωτικών σχέσεων, επανάσταση κήρυξαν οι γυναίκες  στην Αμερική, κι από εκεί η  επανάσταση  απλώθηκε σ΄όλο τον Δυτικό κόσμο. Αλλοιώς ήσαν οι σχέσεις των δύο φύλων πριν πενήντα ή σαράντα χρόνια, αλλοιώς είναι τώρα, και έτσι μάλλον θα μείνουν και στο μέλλον.

Όπως βλέπουμε, τίποτε δεν μένει  σταθερό σ΄αυτό τον  κόσμο. Δεν ξέρω  αν κάποιες παλιές συνήθειες θα ξανάρθουν με τη μορφή της ανακύκλωσης, όρος που έγινε κι αυτός της μόδας τελευταία. Στις τέχνες, στη  μουσική και σ΄αλλα  πράγματα. Πάντως, όλες αυτές οι μεταβολές που αναφέρθηκαν ( κι όσες δεν αναφέρθηκαν ), δεν  γίνονται μέρα  με τη μέρα, χρόνος πολύς περνά, νερό πολύ  κυλά κάτω από  τη γέφυρα μέχρις  ότου να  γίνουν. Με άλλοτε πολύ αργό τέμπο, άλλοτε με πιό γρήγορο. Σίγουρο όμως είναι ένα πράγμα :  Oπως λέει και ο άλλοτε μεγάλος Αττίκ - που από καιρό έχει λησμονηθεί  - για το ποτάμι που πίσω δεν ξαναγυρνά :

Ο π ω ς   δ ε ν   γ υ ρ ν ά ε ι  μ ι ά   σ τ ι γ μ ή

σ τ η ν   π η γ ή   τ ο   π ο τ ά μ ι   π ο υ   τ ρ έ χ ε ι   μ΄ ο ρ μ ή.

Που είναι το ίδιο με το ρητό του Ηράκλειτου : « Τα πάντα  ρεί »  Αλλά που πάντα  ρέουν προς μιά κατεύθυνση. Προς τα  εμπρός. Κι αν καμμιά φορά, μερικά από  αυτά τα  « πάντα », μένουν στάσιμα για λίγο - ή οπισθοδρομούν - ξαναρχίζουν πάλι να  « ρέουν ».