ΑΝΑΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ, ΣΑΡΔΑΜ Κ.Λ.Π.

Α Ν Α Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι,   Σ Α Ρ Δ Α Μ,  Α Ν Τ Ι Σ Τ Ρ Ο Φ Ε Σ    Κ.Λ.Π.



« Ν ί ψ ο ν   α ν ο μ ή μ α τ α,  μ ή  μ ό ν α ν   ό ψ ι ν ». Τι είναι αυτό  που μας λές ; Τί σόϊ πράγμα είναι  αυτό, τρώγεται ; Ετσι θα  έλεγαν στην παλιά  αργκό, όταν θα διάβαζαν  αυτή τη φράση, διατυπωμένη σε αρχαϊζουσα γλώσσα, που ίσως δεν θα ήταν και τόσο κατανοητή παρά μόνο από εκείνους που γνώριζαν  καλά τα αρχαία  ελληνικά. Αλλά  πρέπει να τονίσουμε εδώ, ότι στα παλιά χρόνια, αυτοί  που πηγαιναν στο γυμνάσιο, ήξεραν καλά τα αρχαία ελληνικά, έστω και με τη Βυζαντινή παραλλαγή τους, όπως συμβαίνει μ΄αυτή  τη φράση που μας έρχεται κατ΄ευθείαν από το Βυζάντιο.

Αλλά ας βάλουμε  τα πράγματα σε κάποια τάξη. Εδώ πρόκειται για μιά φράση που κάπως θα την καταλάβουν και οι μη γνωρίζοντες πολλά αρχαία ελληνικά, αρκεί τουλάχιστον να ξέρουν αληθινά  ελληνικά, πράγμα  που σπανίζει  την σήμερον  ημέραν. Και αυτή  η φράση μας λέει : « Πλύνε τις  ανομίες ( σου ), όχι μόνο  το πρόσωπο ». Πολύ  σωστά, σε  τί σε ωφελεί αν πλένεις τακτικά το πρόσωπό σου, αν στο βάθος σου είσαι βρώμικος, βουτηγμένος στις ανομίες και στις αμαρτίες ;

Το πράγμα όμως δεν σταματά εδώ. Διαβάσαμε τη φράση, την καταλάβαμε, τί το ιδιαίτερο έχει αυτό το ρητό - έτσι ας το  χαρακτηρίσουμε - που έρχεται να προστεθεί σε έναν σωρό από παρόμοια ρητά που  μας δίνουν ηθικόπλαστικές συμβουλές ; Λοιπόν, έχει και συνέχεια το ζήτημα. Και τη συνέχεια αυτή θα την δούμε, όταν ξαναδιαβάσουμε τη φράση αυτή, όχι όμως με τον συνηθισμένο  τρόπο, δηλαδή  από αριστερά  προς τα  δεξιά, αλλά  ανάποδα, από το τέλος προς την αρχή, από τα δεξιά προς τα  αριστερά, ακριβώς  όπως διαβάζουν οι Μεσανατολίτες, δηλαδή οι Αραβόφωνοι και οι Εβραίοι. Και όταν το κάνουμε αυτό, θα  διαπιστώσουμε - όσοι δεν το ήξεραν απ΄τα πριν - ότι διαβάζουμε  ακριβώς την ίδια φράση, απαράλλαχτα όπως είναι γραμμένη με τον κανονικό τρόπο.

Αυτή την  « ανεστραμμένη » φράση, την είχα  διαβάσει πριν από  κάπου είκοσι και πλέον χρόνια, αλλά δεν θυμάμαι πού. Είχα  επίσης διαβάσει  και την ονομασία  αυτής της αναστροφής καθώς και το ποιός την είχε γράψει. Όμως, τα έχω ξεχάσει και τα δύο, το μόνο που θυμάμαι είναι ότι ήταν  ένας περίφημος στον  καιρό του λόγιος  Βυζαντινός. Επίσης, λέγεται ότι το ρητό αυτό, ήταν γραμμένο στην είσοδο του Ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, πληροφορία όμως που δεν μπόρεσα  να διασταυρώσω. Αν θυμάσαι  εσύ, αγαπητέ αναγνώστη, πώς λέγεται αυτή η αντιστροφή και  ποιός ήταν αυτός  που την έκανε, και μάλιστα έφτιαξε εκατοντάδες τέτοιες αναστροφές, παρακαλείσαι να μου το αναφέρεις, δεν μπόρεσα πουθενά να βρώ το παραμικρό στοιχείο γι αυτά.

Μη μου πείς ότι αυτό είναι κάτι το απλό και εύκολο. Δεν είναι μόνο το ζήτημα να αναποδογυρίσεις λέξη προς λέξη μιά φράση, πρέπει αυτή η φράση να έχει και νόημα. Κι αυτό κάμνει τη δουλειά αυτή  ακόμα δυσκολότερη. Ομολογώ ότι  ούτε μέσα σε ένα χρόνο δεν θα μπορούσα να φτιάξω κάτι τέτοιο, και να σκεφτείς ότι  αυτός ο άνθρωπος έκανε του κόσμου τις ανεστραμμένες φράσεις, αυτό ήταν ένα χόμπυ του, αλλοιώς  δεν θα μπορούσε να κάτσει και να παιδεύεται με τούτα τα πράγματα.

Αυτό το πράγμα, είναι ένα από τα πολλά παιχνίδια που γίνονται με τις λέξεις και τις φράσεις. Αν δεν ξέρω την ονομασία  του τώρα, γνωρίζω άλλα παιχνίδια που γίνονται με φράσεις, όπως λ.χ. τον  « αναγραμματισμό », ένα  παιχνίδι που ήταν  πολύ της μόδας  στη Γαλλία μέχρι τον δέκατο ένατο αιώνα, και στο οποίο, αλλάζοντας  τη σειρά των  γραμμάτων σε  μιά φράση - ένα ρητό ας πούμε - βγάζεις ένα άλλο νόημα, που συχνά απαντά στην αρχική φράση. Βρήκα μερικά παραδείγματα στην εγκυκλοπαίδεια, αλλα  ήσαν στα γαλλικά  ή στα λατινικά, έτσι δεν μπορώ να παραθέσω κανένα.

Εχετε βέβαια ακούσει τον όρο  « σαρδάμ », που  από αρκετά χρόνια είναι στην κυκλοφορία. Το « σαρδάμ » είναι ένα μπέρδεμα λέξεων μέσα στη φράση, που  κάμνει κάποιος  χωρίς να το θέλει, μιά λεκτική  « γκάφα » δηλαδή. Η ετυμολογία της καινούργιας στην αργκό λέξης, προέρχεται από το όνομα  ενός πρωτοπόρου όσο και ιδιόρρυθμου  « παραγωγού » του ελληνικού  κινηματογράφου  της αρχής της  δεκαετίας του 1930, του Μαδρά. Ο Μαδράς ήταν, εκτός από παραγωγός, και σεναριογράφος, σκηνοθέτης, ενδυματολόγος και κάμεραμαν, έκαμνε δηλαδή όλες τις δουλειές στο γύρισμα της ταινίας, που δεν γινόταν σε στούντιο - ελλείψει τέτοιου - αλλά στο ύπαιθρο. Ο όρος λοιπόν  « σαρδάμ », δεν είναι τίποτε άλλο από αντιστροφή του ονόματος  « Μαδράς ». Τώρα, γιατί  έγινε αυτή η αντιστροφή και  γιατί αυτό  θεωρήθηκε σαν παραδρομή της γλώσσας, δεν ξέρω. Μήπως ήταν  καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Μαδρά ; Αγνωστο. Πάντως, επικράτησε να θεωρείται κάθε ακούσια παραδρομή της γλώσσας σαν  « σαρδάμ ».

Θυμάμαι ένα  τέτοιο σαρδάμ που άκουσα πριν από κοντά τριάντα χρόνια. Ηταν τα πρώτα χρόνια της  τηλεόρασης, που πρόσφατα  είχε φτάσει  μέσω Ξηροποτάμου - όπου  είχε εγκατα-σταθεί αναμεταδότης από το Πήλιο - και στην πόλη μας. Ηταν το δελτίο ειδήσεων των δώδεκα τα μεσάνυχτα στην ΕΙΡ, αυτό ήταν το μοναδικό τότε καναλι. Στο τέλος του δελτίου, που έκλεινε και το πρόγραμμα του πομπού,ο σπήκερ των ειδήσεων τελείωνε το δελτίο, αναγγέλοντας την ώρα και τη θερμοκρασία που υπήρχε έξω από το στούντιο.

Εκείνη τη νύχτα, το δελτίο το έλεγε ένας λίαν συμπαθής εκφωνητής των ειδήσεων, πατέρας ξανθιάς σημερινής νιουσκάστερ των τηλεοπτικών  πομπών, πρόεδρο των συντακτών των εξωτερικών ειδήσεων  όλων των καναλιών, κοπέλλας  πολύ γλωσσομαθούς, με τρεις παρακαλώ γλώσσες. Ο πατέρας λοιπόν της αξιότιμης αυτής κυρίας, έκλεισε το  πρόγραμμα, λέγοντας το αμίμητο : « Η ώρα είναι δέκα υπό το μηδέν, και  η θερμοκρασία έξω  από το στούντιο είναι δώδεκα και τέταρτο ». Εχω όμως μιά υποψία : Ότι το σαρδάμ αυτό το έκανε επίτηδες ο καλός δημοσιογράφος, έτσι μου φαίνεται τώρα.

Σε μιά προεκλογική περίοδο, κάπου γύρω στο 1960. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο επιλεγόμενος  « γέρος της δημοκρατίας », έχει εκφωνήσει τον προεκλογικό του λογο στη Λάρισα, και πηγαίνει στο Βόλο όπου πρόκειται να μιλήσει στο λαό του Βόλου. Ανεβαίνει λοιπόν στον εξώστη από όπου  θα μιλήσει, και  αρχίζει με τα  εξής λόγια : « Λαέ της Λάρίσης ! ». Παρακείμενος συνοδός του πολιτικού, σκύβει και του λεει : « Mα κύριε  πρόεδρε, βρισκόμαστε τώρα στο Βόλο ». Ο Παπανδρεόυ επαναλαμβάνει - αφηρημένος και με τις εντυπώσεις του ακόμα από τη συγκέντρωση της Λάρισας - την ίδια πάλι προσφώνηση : « Λαέ της Λαρίσης ! ». Ξανά ο συνοδός του λέει  χαμηλόφωνα : « Κύριε πρόεδρε, σας είπα, τώρα είμαστε  στο Βόλο ». Και τότε, ο Παπανδρεου που  αντελήφθηκε το  λάθος του, και καθως ήταν πάντα ετοιμόλογος, συνέχισε : « Λαέ της Λαρίσης ! Επρεπε να  ήσουν εδώ για να δείς αυτή την μεγαλειώδη συγκέντρωση και να ζηλέψεις τον όγκο της  ».

Μερικά ακόμη σαρδάμ τώρα. Λέει τη φράση : « Το Δελφείο των Μαντών ». Είναι εύκολο να μπερδέψεις  εδώ τη φράση, ακόμα  κι αυτός που την ακούει, μάλλον δεν θα καταλάβει την αλλαγή. « Το μαξιλό χαμηλαράκι ». « Μάς  α π α γ ό ρ ε υ ε   και μείς γράφαμε ». « Στου κουφού τη  β ρ ό ν τ α, όσο θέλεις  π ό ρ τ α ».« Με έχει φέρει στο χείλος της  Α ν α β ύ σ σ ο υ ».

Από τη συλλογή του Αθανάσιου Φωτιάδη  « Το περιβόλι με τους μαργαρίτες », του 1966, σταχυολογώ τα παρακάτω.

« Στην προφορά των αγγλικών δεν είναι καλή, α λ λ ά  στο λεξιλόγιο υστερεί ».

« Αυτός ηβάδιζεν  και εγώ ηκκούμπων επάνω του ». « Έγινε  σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά  της εικόνος ».  « Τα ισόβια της Θεοτόκου ».  « Το πλοίο ανεχώρησε  κ α τ ά  τις  9  α κ ρ ι β ώ ς ».

« Δεν με αγαπά όπως  π ρ ώ η ν ». « Είναι  σ χ ε δ ό ν   π ο λ ύ  υπέροχος ». « Αυτός, ούτε πίνει ούτε καπνίζει, είναι                         σ υ γ κ ρ α τ ή ς ». « Έβαλαν και ποινικήν  μ ή τ ρ α ν ».
« Μέχρι να πεθάνει, θα τον  πί π τ ε ι  η  συνείδησις ». « Έμαθα    π ι θ α ν ό τ α τ ε ς  πληροφορίες ». « Οικονομικώς, είμαι                  δ υ σ χ ε ρ ή ς ». « Λόγω  των τελευταίων  γεγονότων,                     θ ο ρ υ β ο π ο ι η θ ή κ α μ ε  όλοι στο σπίτι ».

Πολλά σαρδάμ γίνονται από εκφωνητές ραδιοφωνικών σταθμών, όχι επειδή πάσχουν από έλλειψη μόρφωσης αλλά διότι μπερδεύουν ασυναίσθητα τα λόγια τους. Σε κάποιο βαθμό, αυτό μπορεί να  συμβαίνει και με  τους τηλεοπτικούς  εκφωνητές. Ένα  παράδειγμα : Έγινε στην τάδε εκκλησία, λειτουργία,                       χ ο ρ ο π η δ ο ύ ν τ ο ς  του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Χ.