Με το άνοιγμα της κινηματογραφικής αυλαίας, ο θεατής βλέπει δυό νεαρούς να έχουν στη μέση έναν τρίτο και να τον πνίγουν, σφίγγοντας ένα σχοινί γύρω απ΄το λαιμό του. Αυτή είναι η πρώτη - και πολύ σύντομη -σκηνή της ταινίας του Αλφρεντ Χίτσκοκ, « Ο βρόχος ». Η ταινία είναι βασισμένη στο θεατρικό έργο του Πάτρικ Χάμιλτον, και έχει γυριστεί το 1948, ενώ και το θεατρικό έργο βασίστηκε σε μιά αληθινή ιστορία.
Δυό φίλοι και συμφοιτητές στο Πανεπιστήμιο, ο Σώ και ο Φίλιπ, με εισήγηση του Σώ, απόφασίζουν να σκοτώσουν εντελώς χωρίς λόγο, το συμφοιτητή τους Νταίηβιντ, πριν από ένα πάρτυ που θα δώσει ο Σώ, και στο οποίο μεταξύ άλλων έχει προσκαλέσει και τους γονείς του θύματος. Και λίγο πριν αρχίσει το πάρτυ, οι δυό φίλοι πνίγουν με ένα σχοινί τον Νταίηβιντ, και κρύβουν το πτώμα του μέσα σε ένα μεγάλο μπαούλο - έπιπλο, όπου θα και μείνει καθ΄όλη τη διάρκεια του πάρτυ, στον κύριο χώρο μάλιστα του σπιτιού, μπρος στα μάτια όλων.
Αναφέρθηκε πιό πάνω ότι το έγκλημα έγινε χωρίς κανέναν λόγο. Αλλά αν και δεν υπάρχει κανένας ειδικός λόγος που να αφορά το θύμα, τον Νταίηβιντ, υπάρχει ένας άλλος λόγος - εντελώς παράδοξος για τον συνηθισμένο άνθρωπο -και αυτός είναι ο εξής. Ο Σώ, επηρεασμένος από τις θεωρίες του επιστημονικού τους σύμβούλου - κάτι σαν Πανεπιστημιακού επιμελητή - Ρούπερτ Καντέλλ, θεωρεί ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε δυό κατηγορίες : Τους « ανώτερους », που είναι μιά πολύ μικρή « ελίτ », και στους « κατώτερους », που είναι η μεγάλη μάζα των ανθρώπων, που δεν έχουν καμμιά αξία. Οι « ανώτεροι » έχουν δικαίωμα να κάνουν ότι θέλουν, ακόμα και φόνους χωρίς καμμιά αιτιολογία, ακριβώς επειδή είναι ανώτεροι και δεν πρέπει να τους αφορά ο νόμος που είναι για τους « κατώτερους ». Και σαν πρόχειρο «κατώτερο », ο Σώ βλέπει τον Νταίηβιντ. Και επειδή είναι κάπως δύσκολο να εκτελέσει μόνος του το έγκλημα, παρασύρει τον αδύνατης θέλησης Φίλιπ για να συμπράξει και αυτός. Ο Φίλιπ όμως είναι άλλου χαρακτήρα, έχει προς στιγμήν πεισθεί από τα επιχειρήματα του Σώ, αλλά γρήγορα « σπάζει » μετά το έγκλημα.
Το θέμα είναι μιά εντελώς ακραία περίπτωση συμπεριφοράς μιάς νοοτροπίας νοσηρής που κατέχει λίγους - μάλλον παρανοϊκούς - ανθρώπους, που θεωρούν τους εαυτούς τους σαν κάτι το ξεχωριστό, κάτι το ανώτερο, που έχει την « ηθική » ελευθερία να ενεργεί σύμφωνα με τη θέλησή τους. Η κατάσταση αυτή είναι όπως προαναφέρθηκε, τελείως παθολογική, αλλά δεν είναι καθόλου υποθετική. Οι άνθρωποι αυτοί υπάρχουν, και πολλές φορές στην ιστορία έχουν καταλάβει υψηλά αξιώματα τα οποία τους επέτρεψαν να εφαρμόσουν τις ιδέες τους αυτές. Αλλά και « συνηθισμένοι » άνθρωποι μπορεί να κατάληφθούν από τις παρανοϊκές αυτές ιδέες, όταν συμβεί να τους δοθεί κάποιο αξίωμα, όπως βασιλικό, στρατιωτικού ηγέτη και τέτοια παρόμοια.
Θα μπορούσε να πεί κανείς, ότι πρόκειται εδώ γιά ένα είδος μεγαλομανίας, κάτι που έχουν πολλοί άνθρωποι. Δεν πρόκειται όμως για απλή μεγαλομανία, αυτή δεν συνοδεύεται από ιδέες καταδυνάστευσης και εγκληματικές διαθέσεις εναντίον του οποιουδήποτε που μπορεί να θεωρηθεί « εχθρός ». Το να δείχνει κάποιος ότι κατέχεται από « σύνδρομο μεγαλείου », δεν σημαίνει ότι αυτός ο άνθρωπος έχει πρόθεση αληθινή να βλάψει τους άλλους. Για να φτάσουμε στην αληθινά παθολογική κατάσταση, πρέπει να συνυπάρχει και μιά έντονη τάση καταστροφής και εξόντωσης, που πολλές φορές - τις περισσότερες - συνοδεύεται από ιδέες κατάδίωξης. Στον κύκλο αυτό συνήθως βρίσκουμε τους δικτάτορες -είτε πρόκειται για πολιτικούς, είτε για στρατιωτικούς - και κάποιους παλαιάς μορφής μονάρχες. Φυσικά, δεν είναι όλοι αυτοί που κατονομάστηκαν, άτομα με ιδέες που παρουσιάζει ο ήρωας της ταινίας μας, ίσως μάλιστα οι περισσότεροι να είναι τελείως απαλλαγμένοι από τέτοιες ιδέες. Από ιατρική άποψη, μπορούμε να πούμε ότι αυτά τα άτομα παρουσιάζουν φανερά ή κρυμμένα, τα σημεία της σχιζοφρένειας. Κι ας μην ξεχνάμε, ότι οι λεγόμενοι « χαρισματικοί » άνθρωποι - συνήθως πολιιτικοί ή στρατιωτικοί, δηλαδή με τη δύναμη στα χέρια τους - είναι ψυχικά ανώμαλοι, με λίγα ή πολλά συμπτώματα σχιζοφρένειας.
Ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε « κοινούς » ή « κατώτερους », και σε « ανώτερους » ή « ξεχωριστούς », δηλώνεται καθαρά και με λεπτομερείς περιγραφές, από τον Ρασκόλνικοβ, τον ήρωα του μυθιστορήματος του Ντοστογιέφσκυ « Εγκλημα και τιμωρία ». Μπορούμε - για λόγους ευκολίας - να ονομάσουμε τη θεωρία του Ρασκόλνικοβ σαν « Σύνδρομο του Ρασκόλνικοβ », για να της δώσουμε ένα όνομα. Και νά πώς έχει η όλη ιστορία, όπως την παρουσιάζει στο μυθιστόρημά του αυτό - ένα από τα τρία της μεγάλης τριλογίας του,
γραμμένο το 1866 - ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας, αυτός που εξερεύνησε την « ψυχολογία του βάθους », προτού την ερευνήσει κατά κάποιο επιστημονικό τρόπο, ο αναμορφωτής της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης, Σίγμουντ Φρόϋντ.
Ο Ροντιόν Ρομάνοβιτς Ρασκόλνικοβ, φοιτητής της νομικής στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης, έχει φτάσει σε έσχατη φτώχεια, εξ αιτίας της οποίας έχει αναγκαστεί να εγκαταλείψει προσωρινά τις πανεπιστημιακές του σπουδές. Ο Ρασκόλνικοβ έχει επινοήσει μιά θεωρία, κατά την οποία οι άνθρωποι - όπως προαναφέρθηκε -
χωρίζονται σε « ανώτερους » και « κοινούς ». Οι ανώτεροι είναι αυτοί που κατευθύνουν την πορεία της ιστορίας, είναι οι μεγάλοι νομοθέτες, οι μεγάλοι στρατιωτικοί ηγέτες, αυτοί που αλλάζουν τις καταστάσεις και τη ροή της ιστορίας. Οι άλλοι, οι « κοινοί » άνθρωποι, ακολουθούν απλώς τους « οδηγούς », τους αναμορφωτές. Είναι απλώς « πρόβατα » που υποτάσσονται στους ανώτερους.
Ο Ρασκόλνικοβ θέτει το ερώτημα : Αν χρειάζεται - και συνήθως χρειάζεται - να χυθεί ανθρώπινο αίμα ή ακόμα και να αιματοκυλιστεί ο κόσμος γιά να επιτύχουν το σκοπό τους οι « ανώτεροι » άνθρωποι, δε διστάζουν να το κάνουν. Μάλιστα, δημοσιεύει και ένα σχετικό άρθρο σε εφημερίδα της Πετρούπολης, στο οποίο αναπτύσσει τη θεωρία του αυτή. Στο μεταξύ, εδώ και έναν μήνα σχεδιάζει να αποδείξει ότι και αυτός είναι ένας « ανώτερος » άνθρωπος. Πώς θα το αποδείξει ; Δεν έχει καμμιά εξουσία, απ΄ αυτές που έχουν οι άλλοι « ανώτεροι » άνθρωποι, συνεπώς δεν μπορεί να πραγματοποιήσει αυτά που αυτοί κάνουν. Τι μπορεί να κάνει λοιπόν ; Ένα έγκλημα που δεν θα έχει κανένα κίνητρο, έτσι για να αποδειχτεί ότι ο καθένας που θεωρεί ότι είναι « ανώτερος », που είναι πάνω απ΄τους νόμους, μπορεί να κάνει οποιαδήποτε έκνομη πράξη για να το επιβεβαιώσει.
Διαλέγει το θύμα του, μιά ηλικιωμένη γυναίκα κακής πάστας, μιά κακή τοκογλύφο που ξεζουμίζει τους φτωχούς μεταξύ των οποίων και τον ίδιο, που είναι πελάτης της. Και διαλέγει αυτό το πρόσωπο, γιατί θεωρεί ότι είναι ένα μόλυσμα της κοινωνίας, που ένας από τους « ανώτερους » άνθρώπους που έχει σαν οδηγούς, θα το θεωρούσε νόμιμη « υποχρέωση » του να το αποβάλει απ΄την κοινωνία, είναι ένα επικίνδυνο παράσιτο που δεν αξίζει να ζεί. Αυτό θα έκαμνε - λέει - και ο οποιοσδήποτε « μεγάλος », να απαλλάξει τον κόσμο από κάτι τέτοια όντα που είναι πολύ « κατώτερα ».
Αυτή είναι η κοσμοθεωρία του φοιτητή Ρασκόλνικοβ, όπως μπόρεσα να την αναπτύξω σε λίγες γραμμές. Δεν πρόκειται να επεκταθώ πάνω στην πλοκή και την εξέλιξη των πραγμάτων, όποιος θέλει μπορεί να διαβάσει το αριστούργημα αυτό του Ντοστογιέφσκυ. Αυτό που πρέπει να τονιστεί, είναι η μεγάλη ομοιότητα της θεωρίας αυτής με τη θεωρία που αναπτύσσει ο - επίσης φοιτητής - Σώ, στο φιλμ του Αλφρεντ Χίτσκοκ, που κινείται πάνω κάτω στο ίδιο πλαίσιο. Αυτό είναι που ονομάσαμε « σύνδρομο του Ρασκόλνικοβ ».
Ένα άλλο είδος « ανωτερότητας » του ανθρώπου, παρουσιάζεται σε ένα άλλο μυθιστόρημα της μεγάλης τριλογίας του Ντοστογιέφσκυ, τους «Δαιμονισμένους ». Πρόκειται για μιά ολωσδιόλου αλλοιώτικη θεωρία, την οποία διατυπώνει ένα από τα βασικά πρόσωπα του μυθιστορήματος, ο μηχανικός Κυρίλωφ. Ο Κυρίλωφ είναι κι αυτός πάρα πολύ φτωχός - δεν μπόρεσα να καταλάβω πώς ένας μηχανικός θα μπορούσε να είναι τόσο πολύ φτωχός, αλλά αυτό είναι κάτι το δευτερεύον στην ανάλυσή μας. Ο Κυρίλωφ είναι άθεος, αυτή η ιδιότητά τού είναι απαραίτητη για να διατυπωθεί η θεωρία του.Βρίσκει ότι πρέπει να αποδείξει - και αυτός - ότι είναι ένας « ανώτερος » άνθρωπος, πολύ ανώτερος από τον οποιονδήποτε άλλο. Και θα το αποδείξει με την αυτοκτονία του. Μιά αυτοκτονία που γίνεται χωρίς κανένα ειδικό λόγο, έτσι απλώς για να δείξει ότι μπορεί να προβεί στο ύψιστο αυτό διάβημα που δεν μπορεί να το κάνει και δεν το έχει κάνει κανένας μέχρι τώρα. Πάρα πολλοί αυτοκτονούν, αλλά λόγω κάποιας αιτίας, σοβαρής ή όχι. Αυτός όμως θα αυτοκτονήσει χωρίς καμμιά απολύτως αιτία, και μ΄αυτό τον τρόπο θα αποδείξει ότι είναι « θεός », γιατί μόνο ένας που μπορεί να υψωθεί σε « θεό » μπορεί να το κάνει αυτό.
Η θεωρία αυτή που μπορούμε επίσης αυθαίρετα - όπως και την θεωρία του Ρασκόλνικοβ - να την ονομάσουμε « σύνδρομο του Κυρίλωφ », είναι εντελώς πρωτότυπη, αλλά επίσης και εντελώς παράδοξη, κανένας από τους άλλους ήρωες του μυθιστορήματος δεν μπορεί να την καταλάβει, και νομίζω ότι είναι δύσκολο να την καταλάβει ο συνηθισμένος άνθρωπος. Για κάποιους διανοούμενους όμως, η αντίληψη αυτή του Κυρίλωφ, μπορεί να είναι αρκετά κατάνοητή, μ΄ όλο που κανένας απ΄αυτούς - απ΄ όσο ξέρω - δεν έχει επιχειρήσει να αυτοκτονήσει βάσει της θεωρίας αυτής, μολονότι υπάρχει μέγα πλήθος από άθεους διανοούμενους.
Αλλά δεν βρίσκονται εύκολα κορόϊδα που να αυτοκτονούν έτσι, για να κάνουν το κέφι τους και να δείξουν ότι μ΄ αυτόν τον τρόπο μπορούν να φτάσουν στο επίπεδο ενός « θεού ». Και γιατί να το πράξουν ; Δεν είναι καλά έτσι όπως βρίσκονται, μέσα στον κόσμο, που έχει μεν τις θλίψεις του, έχει όμως και μερικά καλά πράγματα, άλλα ομολογημένα κι άλλα ανομο-λόγητα ; Και βεβαια, δεν θα του κάνουν το χατήρι του Κυρίλωφ - που φαίνεται να είναι και κάπως « παλαβός », αυτοί ωρισμένως δεν είναι καθόλου παλαβοί, τα έχουν τετρακόσια - γιατί, όπως και να το κάνουμε, οι άθεοι είναι γενικώς πολύ έξυπνοι, δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία γι αυτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου