ΚΟΝΤΟΡΕΒΥΘΟΥΛΗΣ, ΜΑΓΓΙΣΣΕΣ Κ.Λ.Π.

Κ Ο Ν Τ Ο Ρ Ε Β Ι Θ Ο Υ Λ Η Σ,     Μ Α Γ Ι Σ Σ Ε Σ     Κ.Λ.Π.

Κάποτε είμασταν μικρά παιδιά.Τα μικρά παιδιά αγαπούν όσο τίποτε άλλο τα παραμύθια. Κάθονται φρόνιμα επί ώρες, και  ακούν προσεκτικά αυτά που τους διηγείται με πολλή σοβαρότητα ένας ενήλικας. Η ιστορία πολλές φορές τραβά σε μάκρος, αλλά τα παιδιά σ΄αυτόν τον τομέα έχουν μεγάλη υπομονή - κι ας έχουν ακούσει την ίδια ιστορία  τριανταδύο φορές νωρίτερα, θα την ακούσουν ακόμη μιά φορά. ( Αλλωστε, οι παραδόσεις των λαών, πριν ανακαλυφθεί η γραφή, μεταφέρθηκαν επί  πολλούς αιώνες μ΄ αυτόν τον τρόπο, προφορικά, μέσω διηγήσεων που επαναλαμβάνόνταν στερεότυπα αναρίθμητες φορές, με τα ίδια λόγια. Μέχρι που μάθαιναν « ίστορικά » γεγονότα και θρύλους που αν γραφόντουσαν θα έπαιρναν χιλιάδες σελίδες, παράδειγμα  οι Ινδικές  Βέδες που μεταφέρθηκαν προφορικά επί πολλούς αιώνες  πριν γραφτούν, και πρόκειται για κείμενα που καλύπτουν χίλιες και πλέον σελίδες. )

Φαίνεται ότι τα παιδιά αρέσκονται σε αφηγήσεις τύπου  « "θρίλλερ ", αλλοιώς πώς να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι  ακούν με μεγάλη προσήλωση, τρομακτικές ιστορίες που κάνουν να σηκώνονται  οι τρίχες της  κεφαλής ; Και δεν ξέρω αν υπάρχει αληθινά αυτή η τάση στα παιδιά  που οδήγησε τους  δημιουργούς των παραμυθιών να πλάσουν τις τρομακτικές ιστορίες τους, ή μήπως αυτοί διέπλασαν τα παιδιά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να συνηθίσουν σ΄αυτό το είδος των αφηγήσεων.

Σχεδόν όλοι οι σύγχρονοι παιδαγωγοί  και παιδοψυχολόγοι, συμφωνούν στο ότι παραμύθια όπως ο Κοντορεβιθούλης, η Κοκκινοσκουφίτσα, ο Χανς και η Γκρέτελ, δεν έπρεπε ποτέ να γίνουν αντικείμενο αφηγήσεων σε παιδιά, και μάλιστα μικρά, και  ότι τα παραμύθια που πρέπει να λέγονται, είναι ανάγκη να έχουν σαν θέματα  « ήπιες » ιστορίες που δεν θα προκαλούν φοβίες και νυχτερινούς εφιάλτες στα παιδιά.

Συμμερίζομαι τις ανησυχίες των παιδαγωγών  και των ψυχολόγων.  Ας πούμε λοιπόν, ότι διηγούμαστε  μιά όμορφη  και ήσυχη ιστοριούλα σε ένα παιδί. Νομίζετε ότι θα την παρακολουθήσει με κάποιο ενδιαφέρον ; Η προσωπική μου άποψη είναι πως όχι, δεν θα κρεμαστεί από  τα χείλη  του αφηγητή, κι αν αυτό το κάνει την πρώτη φορά, δεν πρόκειται να γίνει σε μιά δεύτερη, η ιστορία μας είναι όμορφη, όμως ταυτόχρονα είναι και  « νερόβραστη » .

Είναι λοιπόν φανερό ότι για να  «τραβά » μιά αφήγηση το ενδιαφέρον των παιδιών, πρέπει να έχει αυτό που λέμε « σασπένς », δηλαδή αγωνία ως προς την εξέλιξη της ιστορίας, περιπέτεια και ασυνήθιστα  πράγματα, όπως μάγισσες, δράκους και τα σχετικά. Δεν ξέρω αν όλα αυτά προξενούν φοβίες και εφιάλτες στα παιδιά όπως πιστεύουν οι  ειδικοί, ίσως όμως και να μην προκαλούν  τέτοιου είδους  αντιδράσεις, άλλωστε  αυτό μπορεί  κανείς να  το ελέγξει, βλέποντας τη συμπεριφορά  του  παιδιού στο σκοτάδι, που σε περίπτωση πρόκλησης φοβιών από τις αφηγήσεις αυτές, θα πρέπει λογικά να είναι ανάλογη.

Αξίζει να αναφερθεί, ότι όλοι ή σχεδόν όλοι οι συγγραφείς των παλιών παραμυθιών, διατηρούν τα στοιχεία που αναφέραμε, ακόμη και ο Χανς Χριστιανός  Αντερσεν - που ανήκει σε μιά μεταγενέστερη γενιά από εκείνη των αδελφών Γκριμ - χρησιμοποιεί αυτά τα στοιχεία, έστω και χωρίς υπερφυσικά όντα όπως μάγισσες και δράκους. Οποιος έχει διαβάσει το  « κοριττσάκι με τα σπίρτα », θα έχει νοιώσει τη φοβερή  αίσθηση που προκαλεί το παραμύθι αυτό, τον μεγάλο πόνο που φέρνει στην ψυχή το δράμα  του μικρού κοριτσιού, που παγωμένο μέσα  στη νύχτα από το τρομερό κρύο των Σκανδιναυικών χωρών αλλά και από την απονιά των ανθρώπων πεθαίνει αβοήθητο, κρατώντας μέσα στα παγωμένα χεράκια του το κουτί με τα σπίρτα που είχε βγεί να πουλήσει στους περαστικούς.

Αραγε, ποιά  εντύπωση αφήνει στο  μικρό παιδί, η ιστοριούλα  του Κοντορεβιθούλη, του μικρότερου από τα έντεκα αδέλφια που οι γονείς τους αφήνουν στο δάσος, επειδή - άκουσον, άκουσον - είναι τόσο φτωχοί, που δεν μπορούν να τα θρέψουν ; Ποιά  γνώμη έχει ο μικρός ακροατής για κάτι  τέτοιους γονείς, και ποιά  μπορεί να είναι η γνώμη  για τους  δικούς του γονείς, όταν σκεφτεί  ότι σε κάποια ανάλογη  περίσταση, θα το άφηναν κι αυτοί σε κάποια ερημιά, μεσα στη νύχτα, με το φόβο μήπως το φάνε οι λύκοι.

Τί εντύπωση  να αφήνει  στα παιδιά  το παραμύθι των  μικρών αδελφών Χανς και Γκρέτελ, που πέφτουν στα χέρια μιάς κακής  μάγισσας, που τα ετοιμάζει  για να τα ρίξει μέσα στο φούρνο για  να τα  φάει - μιά φοβερή  περιγραφή ! Αλλά τα παιδιά αντιδρούν σωστά και ανατρέπουν την κατάσταση-και ίσως αυτό θέλει να εμπνεύσει ο συγγραφέας στην παιδική ψυχή, δηλαδή ότι σε δύσκολες και απελπιστικές περιστάσεις, μπορεί ο άνθρωπος  να διατηρήσει την ψυχραιμία του και να ξεφύγει από αυτές.

Αλλού πάλι - όπως στην περίπτωση του Κοντορεβιθούλη - διδάσκεται η πρόνοια του πιτσιρίκου να αφήνει  ξοπίσω του αχνάρια της διάβασής των παιδιών μέσα  από το δάσος, έτσι ώστε να μπορέσουν να βρούνε τον δρόμο  της επιστροφής προς  τους γονιούς τους. Στην ίδια ιστορία, επεμβαίνει ο Κοντορεβιθούλης, και  με ένα τέχνασμα δικό του, ανατρέπει τα σχέδια του τρομερού δράκου, που μπερδεύει τα έντεκα παιδιά με τις δικές του κόρες, έτσι ώστε, αντί να φάει τα αδέλφια του Κοντορεβιθούλη, τρώγει τις δικές του θυγατέρες. Ισως υπάρχει και ένα ακόμα μήνυμα στην ιστορία αυτή : Ο ήρωας του παραμυθιού  είναι ο μικρότερος και ο πιό κοντός από τα αδέλφια, αποδεικνύει ότι ούτε η ηλικία, ούτε το ανάστημα παίζουν κανένα ρόλο, η ικανότητα είναι αυτή που μετράει, και έτσι δίνεται το μήνυμα στους  κοντούληδες - που μάλλον νοιώθουν μειονεκτικοί λόγω του χαμηλού ύψους τους - ότι είναι ίσως ικανότεροι από τους ψηλούς και κατά τεκμήριο πιό αποτελεσματικούς ανθρώπους.

Τι μας διδάσκει η ιστορία της Κοκκινοσκουφίτσας ; Αξίζει νομίζω να δούμε τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από το πασίγνωστο σε όλο τον κόσμο παραμύθι αυτό. Το όλο  ιστορικό μας αφηγείται ένα πέρασμα της μικρής Κοκινοσκουφίτσας μέσα από ένα δάσος, για να πάει στο σπίτι της γιαγιάς της που είναι άρρωστη, στην άλλη άκρη  του δάσους. Μέσα στο δάσος συναντά έναν λύκο, που ψαρεύοντας πληροφορίες από την αθώα μικρή, πηγαίνει πρώτος στο  σπίτι της γιαγιάς, και  αφού καταπίνει ολόκληρη τη γιαγιά, περιμένει τη μικρούλα να έλθει, και να την φάει κι αυτήν.

Το κύριο μήνυμα στο παραμύθι αυτό, είναι νομίζω το ότι δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τον πρώτο τυχόντα, μπορεί να είναι κάποιος  πονηρός που να θέλει να μας βλάψει. Πρέπει να έχουμε τα  μάτια μας  ανοιχτά, η Κοκκινοσκουφίτσα  δεν τα έχει. Δίνει όλες τις  πληροφορίες που της ζητά ο λύκος,  που εδώ συμβολίζει το κακό. Δεν πρέπει να είμαστε αφελείς, αντίθετα πρέπει να είμαστε πάντοτε επιφυλακτικοί- τουλάχιστον με αγνώστους - να υποψιαζόμαστε ότι κάτι πονηρό έχουν  κατά νούν. Αυτό φαίνεται  τουλάχιστον να είναι το συμπέρασμα στο οποίο οφείλουμε να  καταλήξουμε από  αυτή την ιστοριούλα, μόνο  που δεν είμαι και πολύ βέβαιος ότι θα φτάσουν σ΄ αυτό τα παιδιά αν δεν τους το παρουσιάσουν έτσι οι μεγάλοι.

Όπως και να έχουν τα πράγματα, φαίνεται ότι τα παραμύθια με τους δράκους, τις μάγισσες που ίπτανται επάνω στις σκούπες τους και όλα εκείνα των παλαιών εποχών, ανήκουν πιά στο παρελθόν. Οι παιδαγωγοί και οι ψυχολόγοι φαίνεται ότι  πέτυχαν το στόχο τους, έχουν εξοστρακίσει τα παραμύθια με τις τρομακτικές ιστορίες, που τόσο πολύ έθελγαν τους μικρούς ακροατές τους τον παλιό εκείνο τον καιρό. Τώρα, το αν τα παραμύθια που τους λένε τραβούν αληθινά την προσοχή τους - ακόμα κι όταν επαναλαμβάνονται για εικοστή  φορά - αυτό είναι μιά άλλη ιστορία.