ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Α Ν Α Ξ Ι Μ Α Ν Δ Ρ Ο Σ    Π Α Π Α Γ Ε Ω Ρ Γ Α Ν Τ Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ



Είναι βέβαιο ότι  πάντοτε και  παντού, από τους πρώτους πανάρχαιους και προϊστορικούς καιρούς, από την  πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου, ο καθένας είχε  και το δικό του όνομα, που στη γλώσσα  του, τη δική του γλώσσα, πρέπει να σήμαινε  κάτι, μιά ιδιότητα του ατόμου, ένα χαρακτηριστικό του, σωματικό ή άλλο. Ο ένας ήταν κοντός στο  ανάστημα, ήταν πολύ πιθανό ότι θα του έδιναν  ένα όνομα  που  να ταιριάζει με  το ύψος του. Αν πάλι  του έδιναν όνομα οι γονείς του αμέσως μετά τη γέννησή του -πράγμα που είναι πολύ πιθανότερο - αυτοί θα διάλεγαν κάποιο όνομα  που να σχετίζεται με τη φύση που περιτριγύριζε τον άνθρωπο, δέντρα, ζώα, πουλιά και  οτιδήποτε άλλο  σχετικό.( Ξέρουμε  από τους  Ινδιάνους των  ταινιών « Γουέστερν », ότι είχανε  κάποια τέτοια  ονόματα, όπως  « άσπρος αετός »,  « το γκρίζο γεράκι »  και διάφορα παρόμοια ονόματα για αγόρια ). Στα κορίτσια των πανάρχαιων εκείνων καιρών - αλλά αυτό συμβαίνει και σήμερα - ήταν σχεδόν σίγουρο ότι  θα έδιναν ονόματα  λουλουδιών, οι  γυναίκες είναι άλλωστε τα άνθη που ομορφαίνουν τον κόσμο μας, ψέμματα ;

Όλα αυτά που ανάφερα - καλά το καταλάβατε - είναι τελείως  φανταστικά, αν και θα μπορούσαν να  είναι κάπως  έτσι. Στις απώτατες  αυτές εποχές, που  δεν υπήρχε  κανένα σύστημα γραφής, ότιδήποτε  λεχθεί πάνω σε τέτοια ζητήματα, θα είναι υποχρεωτικά προϊόν φαντασίας. Για να έχουμε αληθινά στοιχεία, θα πρέπει να καταφύγουμε σε γραπτές ή έστω παραδοσιακές πηγές. Η γραφή ανακαλύφθηκε σε διάφορες περιοχές  της Νότιας Ασίας  και της Βόρειας Αφρικής, σε διαφορετικές εποχές για κάθε  περιοχή. Στην  Αίγυπτο και τη  Μεσοποταμία έχουμε συστήματα γραφής από το 3.500 π.Χ. ίσως και  το 4.000 έτος. Στην Κίνα ίσως λίγο αργότερα. Στην Περσία  ίσως γύρω στο 1.000 π.Χ. ή  και νωρίτερα. Στην Ινδία το 2.000 π.Χ. Η Ευρώπη  πήρε τη γραφή από τους Φοίνικες ναυτικούς, που μαζύ με το εμπόριο, έφεραν και τα γράμματα στους Ελληνες γύρω στο 1.600 π.Χ. και στους Μινωϊκούς Κρήτες.( Πάντως, ούτε η Μυκηναϊκή γραφή του 1.600, ούτε  οι τρεις Μινωϊκές γραφές της ίδιας περίπου περιόδου, κατορθώθηκε να διαβαστούν ).

Από τα γραπτά των περιόδων αυτών, μπορούμε να ξέρουμε τα ονόματα που έδιναν στους ανθρώπους. Από την  αρχαία Ελλάδα ξέρουμε  πάμπολλα ονόματα, δεν αναφέρονται επίθετα, αλλά φαίνεται ότι μετά  το όνομα, έμπαινε το  όνομα του πατέρα, λ.χ. ο Σωκράτης ο γυιός του Σωφρωνίσκου. Κάπως έτσι  θα ήταν τα πράγματα  και στη Ρώμη. Περισσότερες πληροφορίες μας δίνει η Εβραϊκή Βίβλος, η Παλαιά Διαθήκη. Βλέπουμε λοιπόν, ότι στον αρχαίο Ισραήλ υπήρχε το όνομα - συνήθως με το επίθημα του Θεού ( Γιαχβέ ), και ακολουθούσε το όνομα του  πατέρα. Για παράδειγμα, ο αρχηγός του Ισραηλιτικού στρατού που ερχόμενος από την Αίγυπτο κατέλαβε την Παλαιστίνη, ονομαζότανε Γιεχωσούα - Μπιν - Νουν, δηλαδή ο Ιησούς ο γυιός του Νουν. Κατά παρόμοιο τρόπο, χίλια διακόσια  χρόνια αργότερα, ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, ο Χριστός των Χριστιανών, ονομαζόταν  Γιεσούα - μπεν - Γιοσέφ, ή  επί το Αραμαϊκότερον, καθώς εκείνη  την εποχή οι Εβραίοι  μιλούσαν Αραμαϊκά, Γιεσούα μπαρ Γιοσέφ, δηλαδή  Ιησούς ο γυιός του Ιωσήφ. ( Το Γιεσούα είναι συντομογραφία του Γιεχωσούα ).

Φαίνεται ότι για πάρα πολλά χρόνια - αιώνες - οι άνθρωποι δεν είχαν αληθινά επίθετα, κάποιος άλλος τρόπος  θα υπήρχε για να ξεχωριζουν αυτοί που είχαν ίδιο όνομα, πιό πιθανό βρίσκω πάλι το όνομα του πατέρα τους. Από κάποια εποχή και ύστερα -κι αυτό σε ορισμένες κοι-νωνίες - ίσως άρχισε να  χρησιμοποιείται το  επάγγελμα του  ανθρώπου σαν επίθετο, λ.χ.ο Νικόλαος ο φουρνάρης, για να πάρουμε παράδειγμα από τη χώρα μας. Βλέπουμε  στην κεντρική Ευρώπη, ότι υπάρχουν  πολλοί σιδεράδες, Σμιθ στην Αγγλία, Σμίτ στη Γερμανία και κάπως έτσι και σε άλλες  χώρες. Αλλά και  στην Ελλάδα θα σ υναντήσουμε  πολλούς με επίθετο Σιδεράς, Σιδηρόπουλος, Σιδερίδης κ.ο.κ. Πολλοί  επίσης  είναι  μυλωνάδες, στη  Γερμανία  M ü l l e r, στην Αγγλία  M i l l e r, στην Ελλάδα Μυλωνάς, Μυλωνόπουλος. Πάρα πολλά ελληνικά επίθετα προέρχονται από επαγγέλματα που  ασκούσαν πρόγονοι αυτών που τα έχουν σήμερα, επαγγέλματα που κατά το πλείστον  έχουν εξαφανιστεί, όπως  Σαμαράς, Πεταλωτής, Τσαγκάρης, Τενεκετζής και άλλα τέτοια.

Τα επαγγέλματα φαίνεται ότι έγιναν επίθετα σε μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου. Αλλά εκτός από τα επαγγέλματα, πήραν  τη θέση επιθέτου  κάποια  χαρακτηριστικά των ανθρώπων. Στην  Κεντρική  Ευρώπη, όπου  οι ξανθοί  είναι οι πιό  συνηθισμένοι από  πλευράς χρώματος - και δεν μπορούν  να πάρουν  το  « ξανθό » σαν  επίθετο - βρίσκονται  και μελαγχροινοί  που μπορούν να πάρουν επίθετο  σύμφωνα με το χρώμα  τους, B l a c k στην Αγγλία, S c h w a r z  στη Γερμανία. Οι καστανοί - που είναι  πιο συχνοί από τους μελαχροινούς, αλλά πολύ λιγότεροι απ΄ τους ξανθούς, γίνονται  B r o w n  στην Αγγλία και B r a u n  στη Γερμανία. Πήρα αυτά τα παραδείγματα από τις δυό αυτές Γερμανικές φυλές, επειδή συμβαίνει να γνωρίζω καλύτερα ορισμένα ονόματα επαγγελμάτων σ΄αυτές τις γλώσσες. Οσοι ξέρουν Ιταλικά ή  Ισπανικά ή Γαλλικά, θα βρούνε αντίστοιχα ονόματα σ΄αυτές τις γλώσσες.

Άλλα  χαρακτηριστικά, όπως το  ύψος, η μεγάλη  μύτη, τα μαύρα  μάτια,τα ξανθά μαλλιά - που σπανίζουν στην Ελλάδα - το πάχος, τα μεγάλα αυτιά κ.λ.π., έχουν  δώσει και τα σχετικά  επίθετα. Εχουμε στην Ελλάδα -και προφανώς και σε άλλα μέρη - κοντούς και ψηλούς. Κοντογιώργης  λοιπόν, Μακρυκώστας και πάει λεγοντας. Από τα  άλλα χαρακτηριστικά : Μυταράς, Αυτιάς,  Μακροπόδης,  Μακρυγιάννης, Χονδρός,  Μαυρομμάτης,  Ξανθούλης, Ξανθόπουλος, Μαγουλάς, Καμπούρης, Κουτσογιώργος και τα παρόμοια.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, συνήθιζαν σε αγροτικές περιοχές - χωρίς αυτό να γίνεται επίθετο - να ονοματίζουν τους ανθρώπους  με το όνομα  της μητέρας τους,  λ.χ. ο Γιάννης της Γιώργαινας. ( αντί  του Γιώργου ). Δεν ξερω αν αυτό οφείλεται στο  γεγονός ότι σαν σίγουρος γονιός θεωρείται γενικά η μητέρα, για τον πατέρα  υπάρχουν συχνά ή πάντα  κάποιες αμφιβολίες. Πάντως δεν είναι και πολύ πιθανή η εκδοχή αυτή,την ανάφερα για χιουμοριστικούς μάλλον λόγους. Ισως πάλι μερικά τέτοια  « προσωνύμια », να έγιναν αργότερα αληθινά επίθετα.

Στην Ελλάδα  συναντάμε πολλά  επίθετα με το πρόθημα  « Παπα », που οφείλεται βέβαια στο γεγονός ότι ένας πρόγονος ήταν ιερέας,και επειδή οι ιερείς είχαν κατά κανόνα πολλά παιδιά, συμβαίνει  οι διάφοροι  « Παπα » να είναι  πολυάριθμότατοι. Αν  πούμε και για τους σκέτους Παπαδόπουλους, εδώ βρίσκουμε το χάος, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν ούτε και με τα μικρά τους  ονόματα. Τον  καιρό των  συνταγματαρχών, ένας  Βρεττανός  δημοσιογράφος  είχε γράψει σε μια  εφημερίδα, ότι το Γεώργιος Παπαδόπουλος  της  Ελλάδας, είναι κάτι ανάλογο με το Τζων Σμιθ της Αγγλίας. Εχω μάλιστα τη γνώμη ότι οι Τζών Σμιθ της Αγγλίας, είναι λιγότεροι από τους Γεώργιους Παπαδόπουλους της Ελλάδας.

Αν το πρόθημα  « Παπα » είναι και πολύ συνηθισμένο και ελληνικότατο, το πρόθημα  « Χατζη » είναι μεν πολύ συνηθισμένο επίσης, αλλά ήκιστα  ελληνικό. Στα αραβικά και στο Ισλάμ γενικά, η λέξη « Χατζή »,δηλώνει αυτόν που πηγαίνει ή πήγε έστω μιά φορά στη ζωή του στη Μέκκα για προσκύνημα. Λόγω  της μακραίωνης Τουρκοκρατίας, το  πρόθημα  αυτό το έπαιρναν και εκείνοι που πήγαιναν στους Αγίους Χριστιανικούς τόπους, δηλαδή στην  Παλαιστίνη. Επιστρέφοντας  στην  Ελλάδα, με την  πρόθεση  να δηλώσουν ότι  υπήρξαν προσκυνητές των Αγίων τόπων, έβαζαν μπροστά απ΄το επίθετό τους το πρόθημα αυτό, ελλείψει κάποιου  άλλου - ελληνικού -όρου. Οι σημερινοί προσκυνητές δεν συνεχίζουν εκείνη την παλιά παράδοση, άλλωστε το να αλλάξουν το επώνυμό τους  σήμερα, χρειάζεται πολλές  διαδικασίες στο αρμόδιο υπουργείο, αλλαγές σε ότι αφορά τους τίτλους των κτημάτων που έχουν, στις διαθήκες, και υπάρχουν ενδεχομένως και άλλα νομικά προβλήματα.

Άλλο ένα κατάλοιπο της Τουρκοκρατίας, είναι το πρόθημα  « Καρα » που έχουν αρκετά επίθετα, και που σημαίνει  « μαύρος ». Λοιπόν, Καραδήμος είναι ο  Μαυροδήμος, Καρακίτσος είναι ο Μαυροκίτσος, Καραβαγγέλης είναι ο Μαυροβαγγέλης κ.ο.κ.

Υπάρχει και το πρόθημα  « Δελή ». Αυτό σημαίνει ούτε λίγο ούτε πολύ, « τρελλός». Είναι κι αυτό τουρκικό, και το συναντάμε και  αυτούσιο, σαν Δελής ( δηλαδή  « τρελλός », κάποιος πρόγονος ήταν ή  ριψοκίνδυνος ή  είχε λίγο χαλαρωμένη  κάποια βίδα ), ή σε σύνθετη μορφή, όπως Δελησταύρου, Δεληπέτρου και τα παρόμοια.

Μιά τελείως διαφορετική περίπτωση είναι  τα ονόματα και τα  επίθετα στη Ρωσία. Υπάρχει το όνομα, υπάρχει και το επίθετο, αλλά  κάπου υπεισέρχεται και  το όνομα του πατέρα. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα, τον πιό  γνωστό Ρώσο του  εικοστού αιώνα, τον Στάλιν, επί εικοσιεννιά χρόνια γενικό  γραμματέα του Κ.Κ.Σ.Ε. και απόλυτο σχεδόν άρχοντα της Σοβιετικής Ενωσης. Βέβαια, ο Στάλιν δεν ήταν Ρώσος, ήταν Γεωργιανός, αλλά μπορούμε για λόγους ευκολίας να τον θεωρήσουμε  Ρώσο. Στη Σοβιετική Ενωση  συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τα Ρωσικά ονόματα με τον παλιό και καθιερωμένο τρόπο.

Το αληθινό του όνομα ήταν - περασμένο  από τα Γεωργιανά στα Ρωσικά - Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι. Το « Βησσαριόνοβιτς » δηλώνει  ότι ο πατέρας  του λεγόταν Βησσαρίων. ( Το Στάλιν ήταν δημοσιογραφικό του ψευδώνυμο ). Γιά τους πολύ στενούς του φίλους, όπως τον  Λαυρέντη Μπέρια, διευθυντή των  υπηρεσιών  Ασφαλείας, ο Στάλιν ήταν ο Ιωσήφ. Ο  Μπέρια μάλλον  θα τον  προσαγόρευε  « Σύντροφε  Ιωσήφ ». Για τους  άλλους συνεργάτες τους και για τους απλούς  Σοβιετικούς πολίτες, ο  τρόπος προσαγόρευσής του ήταν  « σύντροφε Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς ». Οι συμπατριώτες  του Γεωργιανοί, μπορεί  να τον ανέφεραν απ-λώς  « ο Τζουγκασβίλι ». Βέβαια, μπορεί  να ήσαν  τελείως  διαφορετικοί  οι τρόποι προσαγόρευσης και αναφοράς, αλλά τους πήρα έτσι για παράδειγμα.Όταν βλέπεις στο δρόμο έναν Ρώσο, τον ρωτάς : « Τι κάνεις Ιβάν Νικολάγιεβιτς ; ». Πρέπει να βάλεις και το  πατρώνυμο, κι αν πρόκειται για γυναίκα, πάλι το πατρώνυμο θα βάλεις « Καλημέρα σας  Κατερίνα Νικολάγιεβνα ». Οχι  Νικολάγιεβα, αυτό το « Νικολάγιεβα » είναι επίθετο, όχι πατρώνυμο, το παρεμβαλλόμενο  γράμμα  « νι »  κάμνει τη διαφορά. Λοιπόν, αυτά να τα  ξέρετε σε περίπτωση  που θα μιλήσετε σε κάποιο Ρώσο ή σε μιά Ρωσίδα, και Ρωσίδες έχουμε αυτόν τον καιρό και στην Ελλάδα, αλλά και στην πόλη μας.

Η προσαγόρευση  « Σας θέλουν, κύριε Σοστακόβιτς », δεν έχει εφαρμογή στη Ρωσία, αυτό που πρέπει να πείς είναι - όπως αναφέρθηκε πιό πάνω -« σας θέλουν Αντρέϊ Ιβάνοβιτς », το Σοστακόβιτς που  είναι επίθετο, δεν λέγετε. Μπορείς όμως να πείς  « Ο Σοστακόβιτς τηλεφώνησε προ ολίγου κλπ.». Είναι μιά ιδιομορφία  έκφρασης  που δεν συναντάται σε καμμιά άλλη

γλώσσα, έστω κι αν αυτή είναι Σλαβική.

Μπορεί να έχετε προσέξει  ότι πολλοί Εβραίοι  έχουν το επίθετο  « Κοέν ». Πρόκειται για την ίδια περίπτωση με το ελληνικό  επίθετο  « Παπαδόπουλος ». Ο λόγος ; Η λέξη Κοέν ( Κοχέν ), σημαίνει  « ιερέας ». Φαίνεται ότι  όλοι αυτοί οι Κοέν, είναι  απόγονοι της ιερατικής οικογένειας  του Ααρών, του  αδελφού του  Μωϋσή. Μόνο οι  απόγονοι  του Ααρών  από όλους τους Εβραίους της φυλής Λευϊ, είχαν  το δικαίωμα να  είναι ιερείς. Αλλά  και το επίθετο Λευϊ - ή Λεβή - δείχνει ότι ο  Εβραίος που έχει  αυτό το επίθετο, είναι  μάλλον απόγονος της φυλής του Λευϊ, ενός από τους  γυιούς του Ιακώβ, που  ήταν ο γενάρχης της  μόνης Εβραϊκής ιερατικής οικογένειας. Και ο ίδιος ο Ααρών, ήταν απόγονος του Λευϊ.