Σ Α Σ Π Α Ρ Α Κ Α Λ Ω, Μ Π Ο Ρ Ω Ν Α Π Ε Ρ Α Σ Ω ;
Εχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε. Πόσα χρόνια δεν μπορώ να θυμηθώ. Υπηρχε τότε ένας κώδικας κοινωνικής συμπεριφοράς, που υπαγόρευε τους τρόπους με τους οποίους έπρεπε να μιλούμε στους άλλους, να φερόμαστε κατά τρόπο που να θεωρείται « πολιτισμένος », που να γίνεται « αποδεκτός » από τους άλλους, αυτό που στα αγγλικά ονομάζεται « p o l i t e n e s s », και που σε ελεύθερη μετάφραση μπορεί να ορισθεί σαν « τυπική ευγένεια ».
Όταν μιλάμε για ευγένεια, πρέπει να κάνουμε έναν σαφή διαχωρισμό. Ο ένας τύπος ευγένειας, είναι η « φυσική » ευγένεια, αυτή που είναι έμφυτη, του χαρακτήρα. Αυτή δεν διδάσκεται, ή την έχει ο άνθρωπος ή δεν την έχει. Αυτός που δεν την έχει, δεν μπορεί να την αποκτήσει με καμμιά κυβέρνηση, αυτός που την έχει, δεν την χάνει ποτέ.
Ο άλλος τύπος ευγένειας είναι αυτός που αναφέθηκε πιό πάνω σαν « τυπική ευγένεια », και όπως φαίνεται είναι δημιούργημα της Ευρωπαικής αστικής τάξης που διαμορφώθηκε σε διάστημα πολλών αιώνων. Ο ίδιος τύπος ευγένειας υπήρχε από αιώνες και στην Κίνα, όπου εκδηλώνεται με έντονη - όσο και επιφανειακή - ταπεινοφροσύνη, σχεδόν με δουλικότητα.
Φαίνεται ότι στους αστούς της Ευρώπης - ίσως και άλλων περιοχών του κόσμου - κρίθηκε αναγκαίο να διαμορφώσουν έναν κώδικα συμπεριφοράς που θα διευκολυνε τις καθημερινές τους επαφές και σχέσεις. Ο κώδικας αυτός περιελάμβανε διάφορους κανόνες που ταίριαζαν ο καθένας τους σε κάθε περίσταση. Η παράβαση των κανόνων αυτών εθεωρείτο σαν απρεπής συμπεριφορά, σαν αγένεια.
Επειδή στην Ελλάδα - λόγω της Τουρκοκρατιας - δεν δημιουργήθηκε αστική τάξη την εποχή που διαμορφωνότανε στην Ευρώπη, κανόνες αυτού του τύπου δεν υπήρχαν, εκτός πιθανόν ορισμένων πόλεων του εξωελληνικού χώρου, όπου υπήρχε από καιρό αστική τάξη, όπως της Κωνσταντινούπολης, της Αλεξάνδρειας, της Σύρου και μερικών ελληνικών κοινοτήτων της Ιταλίας. Ετσι, αυτή η τυπική ευγένεια εμφανίστηκε στις ελληνικές πόλεις προς τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Τότε, άρχισαν να ακούγονται τα « παρακαλώ », τα « ευχαριστώ » και τα παρόμοια, που χαρακτηρίζουν αυτού του τύπου την « κοσμική » ευγένεια.
Θα μού πείτε : Σε τι χρησιμεύει αυτού του τύπου η ευγένεια, αφού κατά κάποιον τρόπο είναι μάλλον υποκριτική και δεν εκφράζει τα ειλικρινή αισθήματα των ανθρώπων που τη μεταχειρίζονται ; Η υποθετική αυτή ερώτησή σας, δεν είναι αδικαιολόγητη. Πράγματι, θα πρέπει να δοθεί μιά εξήγηση για τη χρησιμότητα αυτής της συμπεριφοράς.
Πρέπει να τονισθεί ότι η τυπική συμπεριφορά για την οποία μιλάμε, δεν περιορίζεται σε φραστικά σχήματα λόγου. Εχει και την πρακτική της πλευρά, τη συμπεριφορά με πράξεις. Οταν λ.χ. μπαίνει μιά έγκυος ή ένα ηλικιωμένο άτομο σε ένα μέσο μαζικής μεταφοράς, λεωφορείο, τραμ κ.λ.π., ο κανόνας της καλής συμπεριφοράς -το s a v o i r v i v r e των Γάλλων -επιβάλλει στους συνταξιδιώτες να παραχωρήσουν τη θέση τους στο άτομο αυτό. Αν δείς να υπάρχει πινακίδα που να αναγράφει τη φράση « Θέσεις ατόμων με ανάγκες », τότε σημαίνει ότι στο λαό της χώρας αυτής δεν εφαρμόζονται οι κανόνες αυτοί, αλλοιώς δεν θα υπήρχε λόγος να τη γράφουν, θα ήταν αυτονόητη.
Λοιπόν, δεν πρόκειται για απλή εφαρμογή τυπικών κανόνων, αλλά για έναν τρόπο ζωής, επιβεβλημένο από την ίδια την καθημερινότητα. Μπορεί κανείς να βρεί πλήθος από παρόμοια παραδείγματα που να δείχνουν ότι αυτές οι φαινομενικά ασήμαντες μικρολεπτομέρειες στην συμπεριφορά των ανθρώπων στην καθημερινή πράξη, μπορούν να δώσουν μιά άλλη ποιότητα ζωής στην κοινωνία.
Ας πάρουμε ένα πρόχειρο παράδειγμα διαφοράς συμπεριφοράς σε μιά συγκεκριμένη καθημερινή περίπτωση : Πηγαίνει κάποιος σε ένα εκδοτήριο εισιτηρίων - λ.χ. ενός σιδηροδρομικού σταθμού - και θέλει να πληροφορηθεί για κάποιο δρομολόγιο. Ρωτά λοιπόν : « Με συγχωρείτε, μήπως μπορείτε να μου πείτε ποια ώρα φεύγει το τραίνο για την πόλη Χ. ; ». Και τώρα ένας άλλος - σκαιός αυτός - τρόπος ερώτησης : « Ρε σύ, δέ μού λες, τι ώρα φεύγει το τραίνο για την πολη Χ ; ». Δεν είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς τη διαφορά μεταξύ των δύο αυτών - ακραίων βέβαια - συμπεριφορών, και πόσο διαφορετική θα είναι η εντύπωση που θα προκαλέσει σε κάποιους τρίτους.
Το γνωστό ρητό λέγει : « Η ευγένεια υποχρεώνει ». Θέλει να πεί, ότι όταν κανείς φέρεται με την ( τυπική έστω ) ευγένεια, κάμνει τον άλλο να τον ακούσει με προσοχή, να θέλει να τον εξυπηρετήσει, με λίγα λόγια τον κάμνει πιό πρόθυμο να συμπεριφερθεί και αυτός ανάλογα.
Το ίδιο ισχύει και αντίστροφα - με την αρνητική συμπεριφορά, την έλλειψη ευγένειας, δηλαδή την αγένεια. Προδιαθέτει εκ του ασφαλούς αρνητικά αυτόν στον οποίο απευθυνόμαστε, δύστροπο στο να μας εξυπηρετήσει, και γενικά εχθρικό, κι αυτό εξ αιτίας της άσχημης συμπεριφοράς μας.
Γιατί το θέμα αυτό μπήκε σε συζήτηση ; Ο λόγος είναι απόλυτα διαφανής. Δεν γνωρίζω τι συμβαίνει αλλού, σε άλλες χώρες, ξέρω όμως και βλέπω τι συμβαίνει στη χώρα μας. Στα παλιά χρόνια - και όταν λέω παλιά, εννοώ μέχρι πριν από δυό τρεις δεκαετίες το πολύ - υπήρχαν και σε μας οι τρόποι που προανέφερα, τουλάχιστον στους αστικούς, αλλά και στους μη αστικούς πληθυσμούς. Σήμερα όμως παρατηρείται ότι ξαναγυρίσαμε πίσω στα χρόνια της ανάγωγης συμπεριφοράς, και αυτό μπορεί να το δεί κανείς παντού. Βέβαια, υπάρχουν ακόμα υπολείμματα των καλών τρόπων, αλλά αυτά περιορίζονται κυρίως στις παλιότερες γενιές, οι καινούργιοι θεωρούν ότι δεν χρειάζονται πιά αυτές οι συμπεριφορές, είναι αναχρονιστικές, ανήκουν σε άλλες εποχές.
Η γενικότερη έκπτωση των ηθών, είναι αυτή που θεωρεί το ότι είναι παλιό, είναι και απορριπτέο. Ισως θεωρεί το καλώς συμπεριφέρεσθαι σαν ένα δείγμα δουλικότητας. Βλέπουμε λοιπόν, ότι φρασούλες όπως « σας παρακαλώ », « ευχαριστώ », « με συγχωρείτε », « σας ζητώ συγγνώμη », « μήπως σας ενοχλώ ; » και άλλες παρόμοιες τυπικές εκφράσεις, να έχουν εξαφανιστεί ή σιγά σιγά να εξαφανίζονται από το μοντέρνο λεξιλόγιο. Στη θέση τους έχουν μπεί άλλου τύπου τρόποι έκφρασης, χοντροκομμένοι, αγενείς, χαμηλού επιπέδου, ανάγωγοι.
Αυτά δεν ισχύουν μόνο γι αυτούς που ζητούν κάποια εξυπηρέτηση, κάποια πληροφορία, αλλά και γι αυτούς που καλούνται να προσφέρουν μιά τέτοια εκδούλευση. Πηγαίνεις σε μιά κρατική υπηρεσία για να ζητήσεις κάτι - μιά πληροφορία ας πούμε - και βλέπεις τον αρμόδιο που είναι και υποχρεωμένος μάλιστα να είναι ευγενής με αυτούς που τον χρειάζονται, καθώς αυτοί είναι που τον πληρώνουν για την υπηρεσία του, να φέρεται αγενώς, πολλές φορές μάλιστα και σκαιώς, προς τους άλλους.
Σε μιά χώρα που πολλά έχει να κερδίσει από τον τουρισμό της, αυτού του είδους η συμπεριφορά που επιδεικνύεται βέβαια και προς τους ξένους, κάθε άλλο παρά ωφέλιμη είναι για τον σκοπό αυτό. Ο ξενος - που είναι Ευρωπαίος, συχνά υψηλής στάθμης, αλλά και Ασιάτης ή Αμερικανός -είναι συνηθισμένος σε άλλους τρόπους, και η εντύπωση που αποκομίζει είναι εξαιρετικά δυσμενής. Αυτό μπορεί να τον υποχρεώσει - μαζύ με άλλα πράγματα που τον ενοχλούν, όπως την εξοργιστική οικονομική εκμετάλλευση - να απομακρυνθεί από τη χώρα, να πάψει να είναι πελάτης, γιατί όλοι ξέρουμε ότι ο πελάτης θέλει να εξυπηρετείται με συμπάθεια, με ευγένεια, με ευχαρίστηση.
Προ καιρού είχα διαβάσει κάπου, ότι πολύ θα άλλαζε η καθημερινή ζωή μας, αν οι μικρές φρασούλες που πιό πάνω αναφέρθηκαν, ξανάμπαιναν στην παλιά τους χρήση. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει ούτε με νόμους, ούτε με κανονισμούς, ούτε με προεδρικά διατάγματα, πρέπει να έλθει από μόνο του. Και δεν το βλέπω να έρχεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου