Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Ο Σ Σ Ο Υ Ρ Η Σ, Ο Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ο Σ Τ Ω Ν Μ Ε Γ Ι Σ Τ Ω Ν
Μπορεί η Ελλάδα να είναι τελευταία στους περισσότερους τομείς ανάμεσα στις άλλες Ευρωπαικές χώρες, όμως έχει μιά πρωτιά που κανείς δεν θα μπορέσει ποτέ να της την αφαιρέσει, άκόμα κι αν περάσουν εκατομμύρια χρόνια. Κι αυτό, γιατί τέτοια πρωτιά γίνεται μόνο μιά φορά στον κόσμο, δεν μπορεί να ξαναγίνει ποτέ.
Ισως οι νεώτεροι δεν τον γνωρίζουν, ίσως οι παλαιότεροι δεν τον έχουν διαβάσει αρκετά, όμως, ο Γεώργιος Σουρής υπήρξε ο μεγαλύτερος σατιρικός ποιητής όλων των αιώνων. Ο μικρόσωμος αυτός ανθρωπάκος που έζησε στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα και στις αρχές του εικοστού, δεν έχει τον όμοιό του στην παγκόσμια ποίηση, ειδικά στο χώρο της σάτιρας, ενός είδους που σαν πρώτο στο ελληνικό και παγκόσμιο θέατρο είχε και έχει τον Αριστοφάνη.
Ας αρχίσουμε το θέμα μας με μερικά βιογραφικά στοιχεία, σχετικά με τον ποιητή και το περιβάλλον του. Ο Γεώργιος Σουρής γεννήθηκε στα Κύθηρα το 1853 από γονείς Χιώτες,, και πέθανε στο Φάληρο το 1919. Μετά τις γυμνασιακές σπουδές του, λόγω οικονομικών δυσκολιών της οικογένειάς του, πήγε στο Αζώφ της Ρωσίας για να εργαστεί κοντά σε έναν Ελληνα έμπορο, αλλά καθώς δεν του πήγαινε το επάγγελμα αυτό, επέστρεψε γρήγορα στην Αθήνα όπου έπιασε δουλειά σαν γραφιάς σε ένα Αθηναικό συμβολαιογραφείο, ενώ παράλληλα μετείχε σε κάποιους Αθηναικούς θιάσους και έγραφε σατιρικά ποιήματα.
Από το 1873 δημοσίευε τα πρώτα ποιήματά του που δεν ήσαν σατιρικά, αλλά λυρικά, γρήγορα όμως στράφηκε στη σατιρική ποίηση και στο θέατρο, για το οποίο έγραψε αρκετές κωμωδίες. Το 1881 παντρεύτηκε τη Μαρή Κωνσταντινίδη, Χιώτισσα κι αυτή, από την οποία απόκτησε πέντε παιδιά. Η εξαιρετική αυτή γυναίκα έλεγε ότι έχει έξι παιδιά, περιλαμβάνοντας και τον ποιητή, που ήταν ένα μεγάλο και φοβερά αδέξιο παιδί.
Το 1883 εξέδωσε την σατιρική εφημερίδα « Ο Ρωμηός », που την έγραφε μόνος του, και ήταν γραμμένη από τη διεύθυνση των γραφείων της μέχρι και τις διαφημίσεις σε έμμετρο ευθυμογραφικό στίχο, πράγμα εκπληκτικό. Σ΄ αυτόν σατίριζε την κατάσταση της εποχής του, κυρίως την πολιτική, τα ανάκτορα, τον βασιλιά Γεώργιο τον Α' - πράγμα που θα του κόστιζε ακριβά την εποχή εκείνη, αλλά ήταν τόσο δημοφιλής και η σάτιρα του κατά του βασιλιά τόσο λεπτή, που και ο ίδιος ο βασιλιάς δεν ήθελε να έλθει αντιμέτωπος με τον ποιητή.
Ο « Ρωμηός » συνέχισε να εκδίδεται - με πολύ μικρά διαστήματα διακοπής, κυρίως τους δυό μήνες του καλοκαιριού - επί τριαντα έξι χρόνια, και ο ποιητής κατάφερε - μοναδική περίπτωση μάλλον στον κόσμο - να ζήσει ο ίδιος και να συντηρήσει και την οικογένειά του, με μοναδικό εισόδημα τις εισπράξεις από την κυκλοφορία της εφημερίδας του. ( Είναι γνωστό ότι οι ποιητές δεν έχουν κάποιες αξιόλογες απολαυές από την ποίηση, πρέπει να έχουν ένα τακτικό επάγγελμα για να τα βγάλουν πέρα ).
To ποιά ήταν η εμφάνιση του Σουρή - για όποιον δεν έχει δεί την προσωπογραφία του που του είχε κάνει ο Ροϊλός - μας πληροφορεί ο ίδιος ο ποιητής με μεγάλη μάλιστα ακρίβεια, στο γνωστό του ποίημα με τον τίτλο « Η ζωγραφιά μου », ως εξής :
Μ π ό ι δ υ ό π ή χ ε ς,
κ ό ψ η κ α κ ή,
γ έ ν ε ι α μ ε τ ρ ί χ ε ς
ε δ ώ κ α ι κ ε ί.
Κ ο ύ τ ε λ ο θ ε ί ο
λ ί γ ο π λ α τ ύ,
τ ρ α ν ό σ η μ ε ί ο
τ ο υ π ο ι η τ ή.
Δ υ ό μ ά τ ι α μ α ύ ρ α
χ ω ρ ί ς κ α κ ί α,
γ ε μ ά τ α λ α ύ ρ α
μ α κ α ι β λ α κ ε ί α.
Μ α κ ρ ύ ρ ο υ θ ο ύ ν ι
λ ί γ ο σ χ ι σ τ ό,
κ ι έ ν α π η γ ο ύ ν ι
σ α ν τ ο Χ ρ ι σ τ ό.
Π η γ ά δ ι σ τ ό μ α,
μ α λ λ ι ά χ υ τ ά . . .
γ ε μ ί ζ ε ι ς σ τ ρ ώ μ α
μ ό ν ο μ΄ α υ τ ά.
Μ ο ύ ρ η α γ ρ ί α
κ α ι ζ α ρ ω μ έ ν η,
χ λ ω μ ή κ α ι κ ρ ύ α
σ α ν π ε θ α μ έ ν η.
Κ α ν έ ν α χ ρ ώ μ α
δ ε ν τ η ς τ α ι ρ ι ά ζ ε ι,
κ α ι τ ώ ρ ΄ α κ ό μ α
β α φ έ ς α λ λ ά ζ ε ι.
Δ ό ν τ ι α φ α φ ο ύ τ η
ό λ ο σ χ ι σ μ ά δ ε ς,
ύ φ ο ς τ σ ι φ ο ύ τ η
γ ι ά μ α σ τ ρ α π ά δ ε ς
Η γλώσσα του Σουρή είναι ένα απίθανο μίγμα δημοτικής - όχι μαλλιαρής - καθαρεύουσας και σχεδόν αρχαίας κάποτε, πράγμα που ανάγκασε τον Γιάννη Ψυχάρη - μαλλιαρό δημοτικιστή - να γράψει ότι ο Σουρής δεν ήταν ποιητής. Ο Σουρής του έδωσε έμμετρα την κατάλληλη απάντηση. Είναι φανερό ότι ο ποιητής χρησιμοποιούσε αυτό το μίγμα γλωσσών, γιατί εξυπηρετούσε καλύτερα το είδος αυτό της ποίησης.
Ο Σουρής σατίριζε τους πάντες και τα πάντα.Περισσότερο από κάθε τι άλλο, είναι προτιμότερο να παραθέσουμε μερικά δείγματα από το έργο του. Ετσι, σατιρίζοντας τις τυπικές ευγένειες που δείχνουμε όλοι στις μεταξύ μας σχέσεις, ο Σουρής έγραψε το παρακάτω ποίημα που το μάθαμε στο σχολείο :
Ε ν α ς τ ο ν ά λ λ ο π ε ρ γ ε λ ά
μ ε ψ ε υ τ ο δ ι α χ ύ σ ε ι ς.
Τ ί κ ά ν ε τ ε ; Π ο λ ύ κ α λ ά.
Τ ο ύ λ ό γ ο υ σ α ς ; Ε π ί σ η ς.
Τ ι κ ά ν ε ι ο π α τ έ ρ α ς σ α ς
κ ι η σ ε β α σ τ ή μ η τ έ ρ α σ α ς ;
Τ ί κ ά ν ε ι τ ο μ ω ρ ό σ α ς
κ ι ο γ έ ρ ο ς π ε θ ε ρ ό ς σ α ς ;
Π ο λ ύ κ α λ ά. Π ώ ς χ α ί ρ ω !
Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ, τ ο ξ έ ρ ω.
Κ α ι λ έ γ ο ν τ α ς π ω ς χ α ί ρ ε τ α ι
σ α ς α π ο χ α ι ρ ε τ ά,
κ α ι σ ε ι ς β ε β α ί ω ς ξ έ ρ ε τ ε
π ω ς δ ε ν ε ν δ ι α φ έ ρ ε τ α ι
γ ι ά κ ε ί ν ο υ ς π ο υ ρ ω τ ά.
Στο μεγάλο σατιρικό ποίημά του « Ο Φασουλής φιλόσοφος », σατιρίζει και τον Βούδδα : Ε γ ώ α υ τ ό ν τ ο ν Β ο ύ δ δ α τ ο ν ε κ τ ι μ ώ π ο λ ύ ,τ ί ά ν θ ρ ω π ο ς τ ω ό ν τ ι κ α ι π ο ί α κ ε φ α λ ή !
Ν΄α ν θ έ ξ΄ ε ι ς τ ό σ α κ ά λ λ η,
τ η ν ρ ά χ η ν α γ υ ρ ί σ ε ι ;
ν α μ η ν τ ο υ φ έ ρ ε ι ρ ί γ ο ς
κ α ι τ η ς σ α ρ κ ό ς τ ο χ ν ο ύ δ ι ;
δ ό ξ α π ο λ λ ή σ τ ο ν Β ο ύ δ δ α,
μ α ν α μ ε σ υ γ χ ω ρ ή σ ε ι
α ν τ ο υ τ ο υ τ ο π ώ μ ε σ έ β α ς,
π ω ς ε ί ν α ι λ ί γ ο β ο ύ δ ι
Στο ίδιο έργο του,ο Σουρής ασχολείται με ένα θέμα που ήταν ελάχιστα επίκαιρο την εποχή εκείνη, των μικροβιολογικών και βιοχημικών εξετάσεων, που στις μέρες μας είναι καθημερινό φαινόμενο. Να λοιπόν τι λέει :
Περπατώ και ξεροβήχω
και δεν είμαι στα καλά μου,
και σιμώνω σ΄ έναν τοίχο
για να κάνω τα ψιλά μου.
Νάσου κάποιος επιστήμων,
Ιπποκράτης πανδαήμων.
΄Ε, τι κάνεις εκεί πέρα - μου φωνάζει - κακομοίρη,
μη στους τοίχους .. πίσω ..πίσω,
βάλτα μέσα σε ποτήρι,
στείλε τα να τ΄ αναλύσω,
για να δώ τι κρύβουν μέσα
και να ξέρεις τι να τρώς.
Τι περίφημος γιατρός !
Θα πηγαίνανε του κάκου...
καλά πούτυχες μπροστά μου ..
ξέχασα πως τώρα πρέπει
να κυττώ και τα ρευστά μου,
και θυμήθηκα τα χρόνια
που καταμεσίς του δρόμου
σκόρπιζα το φώσφορό μου.
Κάποτε ο Σουρής τα βάζει με τη σκιά του, που τη βρίσκει πολύ ενοχλητική. Γράφει λοιπόν στο ποίημά του με τον τίτλο « Ο ίσκιος μου » :
Βρε ίσκιε μου, γιατί μ΄ακολουθείς ;
Δεν με αφήνεις μόνος μου να τρέχω ;
Βρε ίσκιε μου, δεν πάς να μού χαθείς ;
πρέπει και σένα σύντροφο να έχω ;
Πότε στραβό σε βλέπω, πότε ίσο,
πότε μακρύ σαν σούβλα, πότε νάνο,
τη μιά πηγαίνεις μπρος, την άλλη πίσω,
σε απαντώ εδώ, εκεί σε χάνω.
Δεν ειμπορείς μονάχος σου να φύγεις,
όταν γελώ, γελάς αγαπητέ,
κι όταν μιλώ, το στόμα σου ανοίγεις,
αλλ΄ευτυχώς δεν ομιλείς ποτέ.
Χωρίς να βλέπεις, πιάνεις ότι πιάνω
με οδηγείς αλλά και σ΄οδηγώ,
και τέλος πάντων κάνεις ότι κάνω,
και είσαι άλλος δεύτερος εγώ
Βρε ίσκιε μου, γιατί, μ΄ακολουθείς ;
Βρε ίσκιε μου, δεν πας να μου χαθείς ;
Σε απαντώ στο σπίτι και στο δρόμο,
και μου γεννάς πολλές φορές τον τρόμο.
Εκεί που περπατώ σιγά σιγά
νομίζω πως κανείς με κυνηγά,
αλλά γυρνώ και σένα βλέπω μόνο,
και τότε με τα δέκα σε μουντζώνω.
Μ΄εμένα τον καιρό σου και σύ χάνεις,
και το μυαλό μου στίβεις και χαλάς,
και με αυτά τα σκέρτσα που μου κάνεις
μαζύ μου κοροϊδεύεις και γελάς.
Είσαι πιστός εις όλα σύντροφός μου
κι από εμέ στιγμή δεν ξεκολλάς,
κι όταν εγώ θα λείψω εκ του κόσμου,
θα λείψει κι ο δικός σου ο μπελάς.
Αυτά σχετικά με τον ίσκιο του. Αλλοτε, χαζεύοντας από το μπαλκόνι του, βλέπει στο αντικρυνό μπαλκόνι ένα θέαμα που τον βγάζει απ΄τη ρέμβη του :
Εκεί στ΄αντικρυνό μου το μπαλκόνι,
αντρόγυνο καινούργιο ζαχαρώνει.
Νομίζουν πως κανένας δεν τους βλέπει,
και κάνουν ότι πρέπει και δεν πρέπει.
Αλλά ενώ τα χάδια των κυττάζω,
δεν ξέρω τι μου μπαίνει στο μυαλό,
και τέλος τη γυναίκα μου φωνάζω,
κι΄ευθύς το παραθύρι μου σφαλώ.
Την « Σύντομη αυτοβιογραφία » του, που είναι αρκετά μεγάλη, την αρχίζει με τον παρακάτω τρόπο :
Εγώ, Γεώργιος Σουρής, ιππότης του Σωτήρος,
και Χιώτης διαβολόλωλος αστείου χαρακτήρος,
επιχειρώ να σας ειπώ ξηρώς κι εν συντομία
τα μάλλον αξιόλογα του βίου μου σημεία,
προτού οι βιογράφοι μου καθ΄ όλα μ΄ ανατάμουν
κι εις όλην την υφήλιον ρεντίκολο με κάμουν.
Ο Γεώργιος Σουρής είναι κατά βάθος ο αιώνιος Ελληνας, από τον καιρό που κατέβηκαν οι Ελληνικές φυλές από τον Δούναβη, μέχρι και τώρα. Ιδού πως παρουσιάζει τον εαυτό του σε ένα ποίημά του με τον τίτλο « Ο Ρωμηός » :
Στον καφενέ απ΄ έξω, σαν μπέης ξαπλωμμένος,
του ήλιου της ακτίνες αχόρταγα ρουφώ,
και στων εφημερίδων τα νέα βυθισμένος,
κανέναν δεν κοιτάζω, κανέναν δεν ψηφώ.
Ο Σουρής ήταν σχεδόν αξεπέραστος στο ποιητικό μέτρο, δηλαδή στη λεγόμενη μετρική. Λίγο μετά την έκδοση του « Ρωμηού », έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο για να πάρει πτυχίο φιλολογίας. Και απέτυχε στις εξετάσεις αυτές, και μάλιστα στη « μετρική » ! Ιδού πως παρουσίασε την αποτυχία του κατά χιουμοριστικό τρόπο στους αναγνώστες του « Ρωμηού », που τον είχε διακόψει προσωρινά για να ετοιμαστεί για τις εξετάσεις :
Μετά μεγάλης μου χαράς στους φίλους αναγγέλλω,
πως εξετάσθην των θυρών ερμητικώς κλεισμένων,
στον πολυγένη Φιντικλήν και τον σπανό Σεμτέλο,
και απερρίφθην μυστικά μετά πολλών επαίνων !
Λοιπόν, και πάλιν Ελληνες, αρχίζουμε σαν πρώτα,
πάλι « Ρωμηός » και ξάπλωμα, πάλι ζωή και κόττα.
Η αποτυχία του αυτή - χωρίς να τον στενοχωρήσει και πολύ - έγινε αφορμή να γράψει σε πολλά ποιήματα του για τις εξετάσεις που έδωσε στον καθηγητή Σεμιτέλο, που κι αυτός με τον τρόπο αυτό έμεινε στην ιστορία, ως απορρίψας τον Σουρή στη μετρική, εκεί δηλαδή που εθεωρείτο ο μεγάλος μάστορας.
Σε κάποιο σημείο σατιρίζει τους σοφούς του κόσμου, που δεν είναι συνεπείς σ΄αυτά που λένε στους λόγους και τα βιβλία τους :
Και των σοφών οι λόγοι, θαρρώ πως είναι ψώρα,
πιστός εις ότι λέγει κανένας δεν εφάνη...
αυτός ο πλάνος κόσμος και πάντοτε και τώρα,
δεν κάνει ότι λέγει, δεν λέγει ότι κάνει.
Ο Γεώργιος Σουρής ήταν τόσο αγαπητός στους συγχρόνους του Αθηναίους, ώστε μερικοί απ΄αυτούς του έκαναν δώρο μιά βίλλα στο Φάληρο όπου περνούσε τα καλοκαίρια του, και εκεί πέθανε το 1919. Ο ίδιος σε ένα ποίημά του ζητούσε από το Θεό να τον βγάλει από αυτόν τον κόσμο, αλλά με μιά προυπόθεση, που την ανέφερε ως εξής :
Θ ε έ μ ο υ, κ ά ν ε ν α μ η ζ ώ
μ α δ ί χ ω ς ν΄ α π ο θ ά ν ω .
Ένα από τα κλασσικά του ποίματα είναι η « Διαθήκη μου ». Την παραθέτω ολόκληρη παρακάτω, όπως απαγγέλθηκε στον « Παρνασσό » τον Μάρτιο του 1909 :
Αν και δεν πιστεύω πως θα τα τινάξω,
αν και μεσ΄το σφρίγος είμαι της ζωής μου,
διαθήκην όμως θέλω να συντάξω,
για να μη με τύπτει η συνείδησίς μου.
Ποιός γνωρίζει τάχα τι του ξημερώνει !
ενώ πας στο δρόμο, ξένοιαστος - τι φρίκη !
με τ΄ ωτομομπίλ του κάποιος σε πλακώνει,
κι έτσι ξεμπερδεύεις δίχως διαθήκη.
Υμνους στη θανή μου πένα να μη γράψει,
μήτε θέλω δάκρυ να χυθεί κανένα,
μήτ΄ εκείνος θέλω να με πικροκλάψει
που θαρρεί πως ψήφο θα ΄χει από μένα.
Κανείς φίλος λόγο να μη μ΄απαγγείλει
να τον σακατέψουν στις σβερκιές οι φίλοι,
κι αν στο νού του τέτοιο ξαφνικά περάσει
είθε τη μιλιά του στη στιγμή να χάσει.
Ολοι μ΄οργανέτα και μ΄ευθύμους λύρας
να μου λεν τραγούδια της ευθύμου χήρας.
Στέφανα δεν θέλω και για μέ τον βλάκα
όπως στις κηδείες τις κοινές να πάρουν,
μα στου μνήματός μου να ΄λθουνε την πλάκα,
φιφτυτού καμπόσοι και να πατινάρουν.
Και τ΄ ακίνητά μου και τα κινητά,
στην καλή πατρίδα δωρεάν τα δίνω,
όχι για να κάμει Στόλους και μ΄αυτά,
μα για ν΄αγοράσει κάμποσο κινίνο.
Τούτο το κεφάλι το ποιητικό
στους κρανιοσκόπους μποναμάς ας μένει,
να το ψάχνουν μέσα κι έξω με φακό,
για να βρουν τη βίδα πού ΄ναι χαλασμένη.
Κι αν ποτέ θελήσουν και σε μέ - ποιός ξέρει -
προτομή να κάμουν, έτσι για τιμή μου,
νά ΄βγουν κι οι κυρίες με κουτιά στο χέρι
να ζητούν εράνους για την προτομή μου.
Καταλαβαίνει κανείς από αυτό το μαύρο χιούμορ τον χαρακτήρα του ποιητή, και το πόσο απίθανο είναι να ξαναγίνει κάποιος άλλος Γεώργιος Σουρής στο μέλλον.
Μιά μεγάλη επιτυχία του Σουρή ήταν η μετάφραση των « Νεφελών » του Αριστοφάνη. Η μετάφραση αυτή - που δεν ήταν και πάρα πολύ πιστή, αλλά έδειχνε όλο το ταλέντο του μεταφραστή - δεν μπόρεσε να παιχτεί στο θέατρο. Απαγορεύτηκε η παρουσίασή της, επειδή ο Σουρής δεν έκρυψε τίποτε από τις γνωστές αθυροστομίες που χαρακτηρίζουν ολόκληρο το έργο του Αριστοφάνη.
Πολλά από τα ποιήματα του Σουρή - κυρίως η πολιτική του σάτιρα - αναφέρονται σε γεγονότα της εποχής του, συνεπώς δεν είναι επίκαιρα και διαχρονικού χαρακτήρα. Πολλά όμως, και κυρίως το πολύ σημαντικό του έργο, ο « Φασουλής φιλόσοφος », έχουν διαχρονικό χαρακτήρα και πάντοτε είναι επίκαιρα. Αξιοσημείωτες είναι οι παρατηρήσεις του ποιητή αναφοριφορικά με την Αθήνα και τη διαφθορά των δημόσιων υπηρεσιών, και νομίζει κανείς ότι αυτά γράφτηκαν για τη δική μας εποχή.
Αυτός που θα θελήσει να ασχοληθεί με το έργο του Σουρή, έχει τη δυνατότητα να προμηθευτεί τα « Απαντα » του ποιητή - από τα οποία ο γράφων άντλησε το υλικό του - που είχαν κυκλοφορήσει πριν από αρκετές δεκαετίες σε δυό τόμους, συνολικά χίλιες διακόσιες περίπου σελίδες, με πρόλογο του Σπύρου Μελά. Είναι πιθανόν ότι πρέπει να υπάρχουν ακόμα σε κάποια βιβλιοπωλεία, ενδέχεται μάλιστα να έχει γίνει και ανατύπωση.
Κλείνοντας, θα επαναλάβουμε ότι ο Γεώργιος Σουρής είναι αληθινά μοναδικός στο είδος του, και ότι αυτή η πρωτιά που έχουμε στη σατιρική ποίηση δεν μπορεί να μας αφαιρεθεί ποτέ και από κανέναν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου