Μ Ε Τ Α Λ Λ Α Ξ Ε Ι Σ Κ Α Ι Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η

Μ  Ε  Τ  Α  Λ  Λ  Α  Ξ  Ε  Ι  Σ     Κ  Α  Ι     Ε  Ξ  Ε  Λ  Ι  Ξ  Η



Δεν είναι πολύς καιρός, που διάφορα  πράγματα  ακούγονται για  τις λεγόμενες  « μεταλλαγμένες »  τροφές, τα  μεταλλαγμένα φυτικά  προϊόντα - ντομάτες, πιπεριές, λάχανα, μαρούλια, μπιιζέλια  - και διάφορα άλλα περί μεταλλάξεων. Και νομίζω ότι ο συνηθισμένος άνθρωπος, αυτός που δεν έχει σπουδάσει βιολογία, δεν έχει σπουδαίες γνώσεις για  τις μεταλλάξεις, παρ΄όλο που  συχνά χρησιμοποιεί  τον όρο  « μεταλλαγμένος ». Ακούμε λ.χ να λένε : Μας  έχουν γεμίσει  με μεταλλαγμένες  ντομάτες, μεταλλαγμένα  φρούτα, μεταλλαγμένη  σόγια και άλλα μεταλλαγμένα προϊόντα. Πάνε να μας δηλητηριάσουν στο βωμό του κέρδους. Και άραγε θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ποιά τρόφιμα είναι μεταλλαγμένα και ποιά όχι ;

Θα κάνω μιά προσπάθεια  να πώ μερικά πράγματα για τις μεταλλάξεις. Βέβαια, δεν ισχυρίζομαι ότι είμαι βιολόγος - αν και  είναι γνωστό, ότι  στην Ελλάδα είσαι ότι δηλώσεις - αλλά εν πάση περιπτώσει έχω  κάποιες γνώσεις πάνω  στα θέματα αυτά, και επί πλέον, θα προσπαθήσω να μάθω από τις συνηθισμένες μου πηγές, τα πράγματα που συνδέονται τόσο με τις μεταλλάξεις, όσο και με το πού οδηγούν αυτές.

Κατά πρώτο λόγο, ο  όρος  « μετάλλαξη », προέρχεται από το λατινικό  M u t a t i o, που μεταφέρεται  στην ελληνική  γλώσσα - πολύ πιό  πλούσια από τη  λατινική - σαν  « αλλαγή », και επίσης  σαν « μεταλλαγή » ή  « παραλλαγή ». Και στη βιολογία, χρησιμοποιείται  για να δήλώσει μιά μεταβολή  που γίνεται στο  γονιδιακό υλικό  που περιέχεται στο  DNA του κάθε είδους, για διάφορους λόγους που δεν μπορούμε να τους απαριθμήσουμε.

Γενικά, οι μεταλλάξεις στις ιδιότητες ενός φυτικού ή  ζωϊκού είδους, γίνονται - σύμφωνα με τη βιολογία - απότομα, και  προκαλούν μιά  αλλαγή σε κάποιο χαρακτηριστικό του είδους αυτού. Η αλλαγή αυτή μένει πιά οριστικά στα γονίδια του είδους αυτού. Κατόπιν, κάποια άλλη μετάλλαξη συμβαίνει, τρίτη, τέταρτη, χιλιοστή  και βάλε, και το είδος  αυτό μετατρέπεται σε ένα άλλο είδος. Από  αυτό το καινούργιο  είδος, με μιά  σειρά από  μεταλλάξεις, που είναι μεν απότομες, αλλά που γίνονται σε διάστημα εκατομμυρίων ετών, προκύπτει άλλο είδος, από εκείνο ένα άλλο, και  κάποτε περνάμε από μιά  τάξη σε μιά άλλη, από μιά ομοταξία σε άλλη. Και ενώ έχουμε ξεκινήσει από έναν μονοκύτταρο οργανισμό, μιά αμοιβάδα για παράδειγμα, φτάνουμε στα θηλαστικά και στο μεγαλύτερο  από αυτά, τη  φάλαινα  Και φυσικά, και σε ένα θηλαστικό που  περπατά πάνω σε δυό πόδια, τον άνθρωπο. Με κάποιο  τέτοιο τρόπο - όχι τόσο απλοϊκό όπως εξετέθη - ένα είδος μεταβάλλεται σε άλλο είδος, και με αυτούς τους συνδυασμούς, γίνεται η εξέλιξη των ειδών.

Πολλοί νομίζουν ότι τη  θεωρία της εξέλιξης - ή μάλλον την ιδέα για την εξέλιξη - την ανακάλυψε ο Αγγλος Δαρβίνος  ( C h a r l e s   D a r w i n ), στο τελευταίο  τέταρτο του δέκατου ένατου  αιώνα. Πρόκειται περί  λάθους. Και  ας πάρουμε τα  πράγματα από  την αρχή. Οι πρώτες αμυδρές ιδέες περί εξελίξεως των  ειδών από κατώτερες μορφές προς ανώτερες, εμφανίστηκαν στην αρχαία Ελλάδα από τον Αναξίμανδρο και τον Εμπεδοκλή. Αργότερα, όμοιες ιδέες για την εξέλιξη, διατύπωσαν  δυό πατέρες των πρώτων Χριστιανικών χρόνων, στην μεν Ανατολή ο Γρηγόριος ο Νύσσης, και στη Δύση ο ιερός Αυγουστίνος, επίσκοπος Καρχηδόνας γύρω στο 400 μ.Χ. Ισως φανεί  πολύ περίεργο - όπως φάνηκε και στον γράφοντα - ότι εκκληστιαστικοί πατέρες εξέφεραν τέτοιες γνώμες. Αλλά υπήρχε από τότε σε κάποιους η αντίληψη ότι η δημιουργία  του κόσμου και του  ανθρώπου, δεν είχαν γίνει με τον τρόπο που αφηγούνται τα  πράγματα τα πρώτα έντεκα  κεφάλαια του Βιβλίου της Γένεσης. Εθεωρήθη ότι αυτά είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Βέβαια, οι πατέρες αυτοί, παρά  την ευρυμάθειά τους, δεν μπορούσαν να ξέρουν  την εποχή εκείνη  ότι τα κεφάλαια αυτά ήσαν μεταγραφή από την Βαβυλωνιακή μυθολογία, που  προστέθηκε από ευσεβείς ραββίνους και καλή τη πίστη, στο Βιβλίο της Γένεσης, γύρω στα έτη 420 - 400 π.Χ

Η πρώτη επιστημονική εργασία πάνω  στο θέμα, οφείλεται στον μεγάλλο Γάλλο βιολόγο Μπυφφόν, μεταξύ του 1749 και  του 1770. Ο Μπυφφόν είχε αναπτύξει σε υποτυπώδη μορφή μιά θεωρία  εξελικτική, αλλά δείλιασε  να εμφανίσει καθαρά  την όλη θεωρία  του. Αλλά δεν πέρασαν πολλά χρόνια, δυό δεκαετίες περίπου, όταν ένας άλλος Γάλλος, ο Λαμάρκ, διετύπωσε καθαρά  αυτή τη φορά, μιά δική του εξελικτική θεωρία. Για  παράδειγμα, ο Λαμάρκ θεωρούσε ότι ο μακρύς λαιμός της καμηλοπάρδαλης, έγινε  έτσι μακρύς, επειδή  τα φυλλώματα και οι καρποί των δέντρων κάποια  εποχή και σε  κάποια μέρη  όπου ζούσε  αυτή, ήσαν πολύ ψηλά και δεν μπορούσε να τα φτάσει. Η άποψη αυτή δεν φαίνεται να έχει πολύ βάση. Τόσο ο Μπυφφόν, όσο και ο Λαμάρκ, όσο  και ο Δαρβίνος  αργότερα, δεν είχαν την παραμικρή ιδέα περί των γονιδίων και της έλικας του DNA.

Η θεωρία του Δαρβίνου, βασίστηκε  στην υπόθεση - που τη διατύπωσε σαν βεβαιότητα - ότι οι χαρακτήρες που αποκτώνται εξ αιτίας των συνθηκών του περιβάλλοντος, μεταδίδονται και στους απογόνους. Μ΄αυτό  τον τρόπο, όποιο ζώο καταφέρει  να προσαρμοστεί σε μιά αλλάγή του περιβάλλοντος, δημιουργώντας  μιάν ιδιαίτερη ιδιότητα, λ.χ. στο χρώμα του δέρματός του, ώστε να  αποφεύγει μ΄αυτόν τον τρόπο τις κακές επιρροές του  περιβάλλοντος, αυτό θα επιβιώσει και θα μεταβιβάσει την σωτήρια αυτή ιδιότητα στους απογόνους του. Ετσι, όσα ζώα αποκτήσουν την αμυντική  αυτή ιδιότητα, επιζούν, ενώ τα άλλα  χάνονται και πεθαίνουν ως μη  προσαρμοσθέντα. Ο Δαρβίνος  ονόμασε αυτή  τη διαδικασία  « φυσική  επιλογή », και θεώρησε ότι μόνο τα πλάσματα που επιζούσαν με την πρόσθετη ιδιότητα  που απέκτησαν, θα συνέχιζαν την ύπαρξή  τους σαν ισχυρότερα . Η θεωρία του όμως αυτή απορρίφτηκε μετά από δυό τρεις δεκαετίες, όταν αποδείχτηκε ότι τέτοιες ιδιότητες που  αποκτώνται μ΄αυτόν τον τρόπο, δεν μεταβιβάζονται  στους απογόνους. Και αναζητήθηκαν τότε άλλοι τρόποι για να εξηγηθεί η εξέλιξη των ειδών.

Ξέρουμε ότι τεχνητές μεταλλάξεις γίνονται τώρα από τον άνθρωπο, με τη βοήθεια διαφόρων μέσων, όπως λ.χ. ακτινοβολιών. Και  με τον τρόπο  αυτό, παράγονται καινούργιες ποικιλίες φυτών, βελτιωμένης απόδοσης, και επομένως πιό  ανταγωνιστικά στην αδυσώπητη μάχη που δίνουν οι παραγωγοί στον τομέα του οικονομικού ανταγωνισμού. Ένα βελτιωμένο φυτό που δίνει μεγαλύτερες ποσότητες στον  παραγωγό, και πιό  φτηνά μπορεί να το πουλήσει, και περισσότερα χρήματα να κερδίσει.

Θα δούμε τώρα αν γίνονται και σήμερα μεταλλάξεις αυτόματες, όχι σαν κι αυτές που προκαλεί ο άνθρωπος για  καταναλωτικούς σκοπούς. Και κατά πόσον αυτές οι μεταλλάξεις, μπορούν να αλλοιώσουν ένα είδος και σιγά σιγά να το αλλάξουν σε κάτι άλλο, σε κάτι που να οδεύει κάπως προς ένα άλλο είδος.

Το έντομο δροσοφίλη των μήλων, είναι το πιό κατάλληλο είδος στο οποίο μπορεί κανείς να παρατηρήσει  φυσικές μεταλλάξεις. Επειδή  οι μεταλλάξεις  αυτές χρειάζονται μακρά διαστήματα χρόνου  για να εκδηλωθούν  στη δροσοφίλη, οι επιστήμονες τις επιταχύνουν με την επίδραση ακτινοβολιών, έτσι ώστε μιά μετάλλαξη που θα χρειαζόταν εκατοντάδες χρόνια για να παρουσιαστεί, να γίνεται μέσα σε διάστημα μηνών.

Λοιπόν, έγιναν στη δροσοφίλη, ένα πλήθος από μεταλλάξεις, αλλά σε  καμμιά από αυτές δεν παρατηρήθηκε κάποια μετατόπιση προς ένα  άλλο είδος. Η δρασοφίλη παρέμενε πάντοτε δροσοφίλη, μόνο  που έχανε κάποια από τα φτερά  της ή τα  μάτια της  γινόντουσαν κόκκινα και άλλα τέτοια παρόμοια. Εκτός από αυτά, συχνά το  έντομο που είχε  παρουσιάσει κάποιες μεταλλάξεις, γινόταν στείρο, δεν  μπορούσε να αποκτήσει  απογόνους. Δημιουργήθηκαν έτσι κάποιες αμφιβολίες αν οι μεταλλάξεις είχαν να κάνουν  και τόσο πολύ με την εξελικτική διαδικασία

Η πιό πρόσφατη ερμηνεία  του μηχανισμού που προτείνεται για την εξέλιξη, είναι η απότομη μεταβολή σε ένα γονίδιο, στη  συνέχεια  και μετά από  αόριστο χρονικό  διάστημα, μιά άλλη μεταβολή σε άλλο γονίδιο και ούτω  καθεξής, μέχρι να  προκύψει ένα καινούργιο είδος. Γενικά, οι βιολογοι δέχονται χωρίς κανένα ενδοιασμό τη θεωρία της εξέλιξης, αλλά ο τρόπος με τον οποίο έγινε, παραμένει ως ένα σημείο ένα μυστήριο.

Μιά διαμάχη έχει ξεσπασει από τον δέκατο ένατο αιώνα μεταξύ άθεων βιολόγων - δεν είναι όλοι οι βιολόγοι άθεοι - και των αντιπάλων  τους, των  « δημιουργικών », όπως λέγονται. Οι δημιουργικοί  απορρίπτουν τη θεωρία  της εξέλιξης, βασιζόμενοι  στις πρώτες σελίδες του Βιβλίου της Γένεσης, που  όμως φαίνεται ότι έχει  μυθολογικό  υπόβαθρο. Οι άθεοι βιολόγοι, αρνούνται  την ύπαρξη του Θεού, ακριβώς για τον ίδιο λόγο, εξ αιτίας των πρώτων έντεκα  κεφαλαίων του Βιβλίου  της Γένεσης, αν τους έλεγαν  ότι τα κεφάλαια αυτά της Βίβλου είναι μεταγενέστερες προσθήκες, ίσως δεν θα ήσαν καθόλου άθεοι.

Στην πραγματικότητα, και οι δυό πλευρές λακτίζουν προς κέντρα. Η ύπαρξη ή η ανυπαρξία του Θεού - ενός προσωπικού  Θεού εννοείται, όχι πανθεϊστικού τύπου - δεν μπορεί να υποστηρίζεται ή να απορρίπτεται με βάση  μιά θεωρία σαν της εξέλιξης, άσχετα με το άν είναι αληθινή ή όχι. Ο Θεός - αν υπάρχει - δεν  προσεγγίζεται με τον τρόπο  αυτό, που είναι εκ των προτέρων  καταδικασμένος  σε αποτυχία. Καθώς είναι  δηλωμένο, ο Θεός - γι αυτούς που πιστεύουν στη  ύπαρξή του - είναι  πολύ πέραν από  τη δυνατότητα να  τον εξερευνήσει κανείς, είναι εντελώς  απρόσιτος στην παραμικρή έρευνα. Είναι με λίγες λέξεις, ένα τρομακτικό μυστήριο, όπως λέει ο Μπλαιζ Πασκάλ.

Ο Γάλλος βιολόγος Ζακ Μονέ - άγνωστο αν είναι συγγενής του διάσημου ομώνυμου ζωγράφου της  εμπρεσσιονιστικής σχολής του  δέκατου ένατου  αιώνα - έγραψε μεταξύ άλλων, και ένα βιβλίο με τον τίτλο  « Τύχη ή αναγκαιότητα ; ». Ο συγγραφέας  λέγει ότι πραγματικά μόνο κατά τύχη δημιουργήθηκε αυτός ο κόσμος, αυτό  το τεράστιο και  απύθμενο σύμπαν, ή ίσως κάποια  « ιστορική » - ας την  πούμε έτσι - αναγκαιότητα, χρειάστηκε για να γίνουν όλα αυτά. Ο Μονέ, ακολουθώντας τη θέση των άθεων  βιολόγων, αρνείται  οποιαδήποτε αναμιξη ενός Δημιουργού, με την έκθεση των ιδεών του. Εφ΄ όσον δέχεται αυτή την άποψη της τύχης ή της - όχι κατανοητής - αναγκαιότητας, θα μπορούσε κανείς να του πεί, ότι και ο ίδιος ο Μονέ είναι καθαρά προϊόν τύχης, η πιθανότητα  να είχε έλθει στην  ύπαρξη, δεν  ξεπερνά το ένα στα πεντακόσια  εκατοντάκις  εκατομμύρια, δηλαδή  ουσιαστικά ισούται προς το μηδέν. Και βέβαια, θα μπορούσε να είχε γεννηθεί στη Σαουδική Αραβία ή στην Λιβύη, οπότε δεν θα διετύπωνε κανενός είδους θεωρία περί του σύμπαντος ή της εξέλιξης

Ο Μονέ διατυπώνει και τις απόψεις του για την αυτόματη  δημιουργία της ζωής, υπό τη μορφή ενός μονοκύτταρου  οργανισμού μέσα στους πολύ ζεστούς ωκεανούς πριν από      δυόμισυ δισεκατομμύρια χρόνια. Κάτω  από την ηλιακή ακτινοβολία και τις  ειδικές συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη, δημιουργήθηκε το πρώτο αμινοξύ, το πρώτο οργανικό στοιχείο. Στη συνέχεια, ενώθηκαν εκατοντάδες και χιλιάδες αμινοξέα, διαφορετικά  μεταξύ τους, και  σχημάτισαν ένα  πρωτόζωο. Και  από αυτό, με  μιά σειρά από  μεταβολές, γονιδιακές και άλλες, προέκυψαν όλα τα έμβια όντα του πλανήτη.

Ο Αγγλος αστρονόμος Φρεντ Χόϋλ, από τους  πιό γνωστούς της εποχής  μας, λέει ότι για να γίνουν όλα αυτά που υποστηρίζει ο Μονέ, θα χρειάζονταν  δεκαπλάσιο χρονικό διάστημα, κάπου είκοσι  δισεκατομμύρία  χρόνια, και όχι δυόμισυ  όπως υποστηρίζει  ο Μονέ. Συνεπώς - λεει ο Χόϋλ - οι πρώτες μονοκύτταρες  μορφές ζωής, πρέπει να μας ήλθαν από το διάστημα, φερμένα με ένα μετεωρίτη  που έπεσε στη γή  πριν από δυόμισυ δισεκατομμύρια χρόνια. Αλλά αν χρειάστηκε ο χρόνος αυτός στη γή -όπως λέει ο Μονέ -ο ίδιος θα πρέπει να χρειάστηκε και σε έναν άλλο πλανήτη. Ο Χόϋλ μεταθέτει απλώς το πρόβλημα από  τη γή σε κάποιο άλλο μέρος του σύμπαντος.

Η θεωρία της εξελίξης - ξαναγυρίζουμε πάλι σ΄αυτήν - είναι πολύ ελκυστική για πολλούς βιολόγους και μη  βιολόγους. Θα ήταν νόμος και  όχι θεωρία, αν διέθετε και τα κατάλληλα αποδεικτικά  στοιχεία. Τέτοια  στοιχεία, αναφέρονται  λίγα, αλλά δεν μπορούν  να θεωρηθούν σαν « αποδεικτικά », παρά μόνο αν διαθέτει κανείς ένα είδος πίστης, όπως έχουν οι θεϊστές. Στην πραγματικότητα, για να είμαστε ρεαλιστές, θα έπρεπε να υπάρχει μιά τεράστια αφθονία στοιχείων που να στηρίζουν τη θεωρία και να την  επιβάλουν σαν  φυσικό νόμο. Παρακάτω θα πούμε τι ακριβώς εννοούμε με τη δήλωση αυτή.

Όταν συμβαίνει να γίνονται συνεχείς αλλαγές στα είδη, θα πρέπει - έτσι λένε οι βιολόγοι - να υπάρχουν και οι  ενδιάμεσες μορφές  που οδηγούν  από το ένα είδος στο  άλλο, από τη μιά τάξη στην άλλη, από  την μιά ομοταξία και συνομοταξία στην άλλη. Ενδιάμεσες μορφές ανάμεσα στην αλεπού και τον  λύκο, ανάμεσα  στη λεοπάρδαλη  και το λιοντάρι και ούτω κάθεξής. Οι βιολόγοι λένε ότι  τέτοιες ενδιάμεσες μορφές, έπρεπε  να βρίσκονται υπό μορφή απόλιθωμάτων, καταχωνιασμένων μέσα στη γή, όπου  βρέθηκαν κατόπιν καταβυθίσεων και άλλων απότομων γεωλογικών μεταβολών. Αλλά όταν ψάξει κανείς στα διάφορα στρώματα που εχουν απολιθώματα, μένει έκπληκτος από την παντελή  σχεδόν έλλειψη  τέτοιων ενδιάμεσων μορφών, που όπως  είπαμε, έπρεπε να ήσαν  και πολλές. Αλλά  γιατί να βρίσκονται μόνο στα απολιθώματα ; Θα έπρεπε να υπάρχουν και ζωντανά στο φυσικό περιβάλλον, δεν είναι δυνατόν να έχουν εξαφανιστούν  όλες οι υποτιθέμενες  ενδιάμεσες μορφές και να έχουν μείνει μόνο οι τελικές. Αλλά βέβαια, τέτοιες μορφές δεν  υπάρχουν, όλα τα είδη, οι οικογένειες, οι τάξεις κ.τ.λ. είναι αυστηρά περιχαρακωμένες ολόγυρα.

Με τούτα, θέλουμε να αρνηθούμε ότι υπήρξε εξέλιξη ; Οχι, δεν είναι αυτός ο στόχος μας. Το αν υπήρξε ή όχι εξέλιξη, δεν  νομίζουμε ότι  έχει κάποια ιδιαίτερη  σημασία, παρεκτός κι αν είσαι βιολόγος. Η διαμάχη μεταξύ  εξελικτικών και  δημιουργικών - το ξαναλέμε - είναι άνευ περιεχομένου. Για ποιό λόγο να γίνεται τόσος σαματάς γύρω  από ένα θέμα που η σημα-σία του είναι « θεολογικά » περιωρισμένη ; Αν δεν υπάρχει κανένας θεός, καλώς, το σύμπαν έχει γίνει από μόνο του. Αλλά αυτό δεν θα μας το  πιστοποιήσει η θεωρία της εξέλιξης, άλλοι τρόποι προσέγγισης του θέματος υπάρχουν. Αν πάλι υπάρχει  δημιουργός Θεός, κανένας δεν μπορεί να του υποδείξει με ποιόν τρόπο θα δημιουργήσει. Αν θέλει να εμφανίσει κατ΄ευθείαν ένα είδος από το τίποτε, δικαίωμά του. Αν πάλι θέλει να το δημιουργήσει κατά έναν εξελικτικό τρόπο, ποιός είναι εκείνος που θα του το απαγορέψει ; Καμμιά θεωρία δεν μπορεί να απόδείξει ότι υπάρχει θεός, και  καμμιά δεν μπορεί να τον αποκλείσει. Στο βιβλίο του Ιώβ, υπάρχει μιά φράση, απλοϊκά  διατυπωμένη, που λέει  τα ίδια : « Ιδού, ο Θεός είναι  μέγας και ακατανόητος εις ημάς, και ο αριθμός των ετών αυτού, ανεξερεύνητος ». ( Κεφ. 36, στιχ. 26 )

Το ίδιο τρομακτικό μυστήριο είναι και το ίδιο το σύμπαν, είτε δημιουργήθηκε αυτόματα, από μοναχό  του, είτε το έχει  δημιουργήσει ένας Δημιουργός. Οσο κι αν  προσπαθούμε να το εξερευνήσουμε, να μάθουμε  τα μυστικά του, να βρούμε τον τόπο και το χρόνο του ονομαζόμενου  B i g   B a n g, που σήμανε την αρχή του σύμπαντος, δεν θα μπορέσουμε να φτάσουμε ποτέ στο στόχο μας. Τα απείρου μεγέθους πράγματα, δεν  είναι προσιτά  σε βαθύτατη διερεύνηση από τον πεπερασμένο άνθρωπο, τουλάχιστον πέραν ενός σημείου.