Μ Η Δ Ε Ν Α Γ Α Ν

Μ Η Δ Ε Ν Ά Γ Α Ν

Καμμιά φορά κάθομαι και σκέφτομαι, και αναρωτιέμαι αν οι σύγχρονοι Ελληνες έχουν την ίδια νοοτροπία όπως οι αρχαίοι. Δύσκολο ερώτημα και ακόμα πιο δύσκολη η απάντηση. Πρέπει να τα βάλει κανείς κάτω, να μελετήσει καλά την συμπεριφορά των μεν και των δε, για να μπορέσει να αποφανθεί. Και τους μεν σημερινούς, μπορείς να τους δείς μέσα στην καθημερινότητα και να τους μελετήσεις. Τους αρχαίους πώς θα τους βάλεις κάτω απ΄το μικροσκόπιο ; Υπάρχει κανένας τρόπος ; Φαίνεται ότι υπάρχει, κι αυτός είναι μέσω των έργων του Αριστοφάνη, μέσα στα οποία αντικατοπτρίζεται ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρονταν -και επομένως και σκέφτονταν - οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, τουλάχιστον οι Αθηναίοι. Αλλά και από άλλους αρχαίους συγγραφείς, όπως τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα και άλλους, μπορούμε να πάρουμε αρκετά στοιχεία για τη μελέτη μας.
Ένα σημείο στο οποίο συναντάται όμοια συμπεριφορά ανάμεσα σε αρχαίους και νέους Ελληνες, είναι η συναισθηματική αστάθεια που υπήρχε και υπάρχει. Ο Ελληνας, από την πρώτη αρχή που τον βρίσκουμε σ΄αυτόν τον τόπο είναι γενικά κυκλοθυμικός. Η θα είναι υπερενθουσιώδης, ή θα είναι τελείως απογοητευμένος, και η διαδοχή ανάμεσα σ΄αυτές τις δυό κατάστάσεις, μπορεί να γίνει μέσα σε ελάχιστο διάστημα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα μάς δίνει το χρηματιστήριο τον τελευταίο καιρό. Απλώνεται εν ριπή οφθαλμού η εντύπωση ότι μπορείς να γίνεις πλούσιος μέσα σε λίγες ημέρες, και όλοι - ή σχεδόν όλοι - τρέχουν ομαδικά και με μεγάλο ενθουσιασμό, να αγοράσουν ότι βρούν μπροστά τους. Για ένα διάστημα τα πράγματα πηγαίνουν καλά, ο ενθουσιασμός ανεβαίνει στα ύψη. Μόλις κάτι ασήμαντο συμβεί και αρχίζει μιά πτώση, πανικοβάλλονται όλοι - ή σχεδόν όλοι - και πέφτουν σε βαθειά μελαγχολία.
Η ίδια συμπεριφορά συναντάται και σε όλες σχεδόν τις καθημερινές εκδηλώσεις. Οσο μιά κατάσταση πηγαίνει καλά, άκρατος ενθουσιασμός επικρατεί, μόλις στραβώσει λίγο το πράγμα, χάνεται ολόκληρο το σύμπαν. Αυτή η συναισθηματική αστάθεια υπήρχε και στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο, αυτό το βλέπει κανείς όταν μελετά τους αρχαίους συγγραφείς και την ιστορία.
Αν κάνουμε μιά σύγκριση με τους κεντρικοευρωπαίους, θα δούμε ότι αυτοί, ούτε ενθουσιάζονται εύκολα, ούτε απογοητεύονται εύκολα. Αν λ.χ. δείτε μιά αθλητική ελληνική ομάδα στην πορεία της, θα προσέξετε ότι όταν κερδίζει τους αντιπάλους της, το γήπεδό της είναι γεμάτο, δεκάδες χιλιάδες τη χειροκροτούν πανηγυρίζοντες, Μόλις όμως έχει δυό διαδοχικές ήττες, οι περισσότεροι απ΄ αυτούς την εγκαταλείπουν, κάποιες εκατοντάδες μόνο παραμένουν κοντά της. Τι γίνεται στην Ευρώπη ; Η ομάδα πέφτει στην παρακάτω κατηγορία - δεν έχει βέβαια καμμιά ομάδα κάνει σύμβαση με το Θεό ότι θα μένει πάντα στις υψηλές κατηγορίες - αλλά οι φίλοι της είναι και πάλι σχεδόν όλοι παρόντες και στον υποβιβασμό της. Αυτό σαν ένα πρόχειρο και χειροπιαστό παράδειγμα. Τι παρατηρούμε εδώ ; Μιά κατάσταση χωρίς μέτρο. Τη μιά φορά, άκρατος ενθουσιασμός, την άλλη, έντονη απογοήτευση. Μέσος όρος δεν υπάρχει.
Κάποιες ιδιότητες που χαρακτηρίζουν αρχαίους και νέους Ελληνες : Επιπολαιότητα, που κάποτε εναλλάσσεται με μικρά διαστήματα σοβαρότητας. Η προχειρότητα, που κι αυτή είναι επακόλουθο της επιπολαιότητας. Η ανεμελιά, ένα ακόμα χαρακτηριστικό που κάποτε υπήρχε κι αυτή, αλλά δυστυχώς χάθηκε με τον σύγχρονο νευρωτικό και σπαστικό τρόπο ζωής, ένα ωφέλιμο μειονέκτημα είχαμε, το χάσαμε κι αυτό.
Ελλειψη σχεδιασμού δράσης και προχειρότητα. Πρόκειται να εκτελέσουμε ένα έργο. Αφήνουμε να περνά ο καιρός, έλα μωρέ, θα το προφτάσουμε στην προθεσμία του. Αλλά όταν κοντεύει ο καιρός που έπρεπε να είναι έτοιμο - αλλά δεν είναι - τρέχουμε να προλάβουμε, και ώ ! του θαύματος το έχουμε έτοιμο την τελευταία στιγμή. Αυτό βέβαια δείχνει έλλειψη προγραμματισμού, αλλά και θαυμαστή ταχύτητα της τελευταίας στιγμής. Τα αντίθετα γίνονται με τους κεντρικοβόρειους. Τα έχουν έτοιμα πριν τη λήξη των προθεσμιών.
Ασχολία με μανία για την πολιτική και κυρίως με τους πολιτικούς, αλλά και μεγάλη αδιαφορία γι αυτούς, όταν - όπως συμβαίνει σήμερα - παύουν οι πολιτικοί να έχουν κάποια ισχύ. Κάποτε είχαμε χωριστά καφενεία, τώρα πήγαμε στην αντίπεραν όχθη, δεν δίνουμε δεκάρα για δαύτους, ας πάνε στα κομμάτια. Και εδώ φαίνεται η παντελής έλλειψη μέτρου. Το « μηδέν άγαν » και το « παν μέτρον άριστον » που έλεγαν οι σοφοί πρόγονοί μας για τους τότε ίδιους προγόνους μας, πάει κι αυτό στο βρόντο.
Ο Ελληνας είναι πολύ ευαίσθητος και συναισθηματικός, όπως άλλωστε και οι υπόλοιποι Μεσογειακοί λαοί που κι αυτοί έχουν αρκετά κοινά με τους Ελληνες, από αυτά που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Δείχνουν μεγάλη ευαισθησία στον πόνο του διπλανού τους, τρέχουν να βοηθήσουν χωρίς καθυστέρηση όποιον έχει ανάγκη. Αυτό δεν είναι γνώρισμα των βόρειων που είναι μάλλον απαθείς στο τι συμβαίνει στο διπλανό τους. Πολύ καλό αυτό. Και ύστερα έρχεται ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος, στον οποίο γίνονται ακατανόμαστες αγριότητες εναντίον αθώων, μιά βαθεια αντίθεση, που κι αυτή δείχνει έλλειψη κάθε μέτρου. Αβυσσαλέο το μίσος κατά των ομοεθνών αντιπάλων τους, με αιτία διαφορές ιδεολογιών.
Στα σπίτια μας θέλουμε να υπάρχει απόλυτη καθαριότητα όλα να λάμπουν. Αυτός που θα έλθει να μας επισκεφθεί, πρέπει να θαυμάσει την τάξη και την καθαριότητα που θα δεί. Βγήκαμε έξω στο δρόμο, στο δάσος, στην πλάζ, ρίχνουμε κάτω ότι κρατάμε στα χέρια μας, δεν πάει να βρωμίσει ο τόπος, μήπως δικός μας είναι ; Τα ίδια και χειρότερα στους δρόμους της πόλης που μοιάζουν με σκουπιδότοπους, δήμαρχο έχουμε, ας στείλει τις υπηρεσίες καθαριότητας να μαζέψουν τα σκουπίδια, γι αυτό δεν τους πληρώνουμε ; Αν τα κάνεις αυτά στην « πεπολιτισμένη » Ευρώπη, μάλλον θα βρείς τον μπελά σου, ειδικά σε μερικές χώρες στις οποίες οι κανονισμοί είναι πολύ αυστηροί.
Είμαστε φοβερά δημοκρατικοί, δεν υπάρχουν άλλοι σαν κι εμάς. Η δημοκρατία πάνω απ΄ όλα, έτσι δεν είναι παιδιά ; Αλλά να μην ακούσουμε κάποιον άλλο να έχει διαφορετική γνώμη από μας. Τα αίματα ανάβουν αμέσως, τι βλακείες λές ρε σύ ; Ασχετος είσαι ολωσδιόλου που πιστεύεις αυτά τα πράγματα, άντε να μου χαθείς ! Και ενώ ο Ελληνας είναι σουπερδημοκράτης, παρασύρεται από δημαγωγούς από την αρχαιότητα - θυμηθείτε τον Κλέωνα - και κατάστρέφει την υποτιθέμενη δημοκρατία του.
Προπαντός η εφαρμογή των νόμων, όταν πρόκειται όμως για τους άλλους, όταν πρόκειται για μάς είναι αναγκαίο να τους παραβιάζουμε όταν χρειαστεί, μά τι μας χρειάζονται τόσοι νόμοι, δεν μπορούσε να είναι πιο απλό το νομικό μας σύστημα ; Και να στραβοκατουρήσεις δεν σε αφήνουν, είναι κατάσταση αυτή ; Ο γείτονας μας ενοχλεί με τη φασαρία που κάνει, θα φωνάξουμε το 100 να του κάνει παρατηρήσεις. Εμείς βέβαια μπορούμε να ενοχλούμε τους αλλους, αν τους στενοχωρεί αυτό, ας αλλάξουν σπίτι, όχι θα κάτσουμε να σκάσουμε.
Διαπρύσιοι κήρυκες της ηθικής, ιδίως όσον αφορά τις καταχρήσεις στο δημόσιο τομέα. Να γίνει αμέσως εξυγίανση και να πιαστούν οι κλέφτες και οι φοροφυγάδες και να κλειστούν στη στενή, έτσι για να μάθουν ότι δεν μπορούν να αλωνίζουν. Αλλά όταν πρόκειται να δηλώσουμε τα εισοδήματά μας, άλλη υπόθεση αυτή, θα κάνουμε την Εφορία συνεταίρο μας ; Δεν είμαστε και τόσο κορόϊδα όσο μας νομίζουν. Ολο και θα στρώσουμε καμμιά κομπίνα με τον εφοριακό που θα έλθει για έλεγχο, θα του δώσουμε ένα γερό μπαξίσι για να τα βγάλει πέρα κι αυτός στις δύσκολες μέρες μας.
Ενα πολύ κοινό σημείο ανάμεσα σε αρχαίους και νέους Ελληνες, φαίνεται να είναι η βωμολοχία. Τη βλέπουμε και την ακούμε πολύ στον Αριστοφάνη, αλλά φαίνεται ότι ο μεγάλος αυτός σατιρικός και κωμωδιογράφος, χρησιμοποίησε λεξιλόγιο που ήταν τότε σε χρήση από το λαό. Οι Ελληνες - καθώς και οι Ιταλοί και οι Σέρβοι - είναι οι πρώτοι στον κόσμο στις βωμολοχίες, μάλιστα νομίζω ότι είναι και οι μόνοι που έχουν άφθονο υβρεολόγιο που στρέφεται κατά των θείων, βρίζουν ελαφρά τη καρδία και χωρίς να αισθάνονται καμμιά συστολή, πρόσωπα της θρησκείας τους, ακόμη και το Θεό, κι αυτό όχι επειδή είναι άθεοι - οι άθεοι δεν βρίζουν έναν Θεό που δεν τον πιστεύουν - αλλά έτσι, από συνήθεια.
Είναι πασίγνωστο και αληθινό το ελληνικό φιλότιμο, δεν χρειάζεται να επεκταθούμε πάνω στο θέμα αυτό. Πάντως, αυτό δεν σημαίνει ότι ο φιλότιμος είναι - όπως το λέει η λεξη - τόσο έντιμος φίλος της τιμής. Πολύ καλά ένας φιλότιμος μπορεί να κάνει και κάποια άτιμη πράξη, το ένα δεν αποκλείει τελείως το άλλο, αυτό τουλάχιστον νομίζω.
Οι περισσότεροι Ελληνες είναι αληθινοί πατριώτες, με την καλή έννοια του όρου, όχι του σωβινισμού. Το έχουν αποδείξει πάμπολλες φορές, και θα το αποδείξουν και στο μέλλον αν χρειαστεί. Αλλά έχουμε και το κοντράστ, την προδοσία, για την οποία δεν μπορούμε να είμαστε περήφανοι. Και προδότες έχουμε να επιδείξουμε ουκ ολίγους, τόσο ανάμεσα στους αρχαίους, όσο και στους νεοέλληνες. Να αναφέρουμε ονόματα, δεν υπάρχει λόγος. Ένα μόνο να πούμε και φτάνει : Τον Σπαρτιάτη Ανταλκίδα και την επαίσχυντη Ανταλκίδειο ειρήνη που έκανε με τους Πέρσες σε βάρος των Αθηναίων.
Ιδού λοιπόν μερικά παραδείγματα που δείχνουν πόσο οι νέοι Ελληνες μοιάζουν σε συμπεριφορά στους αρχαίους. Κι ας λέει ο Φαλμεράϋερ ότι θέλει, ότι οι σύγχρονοι Ελληνες δεν έχουν καμμιά σχέση με τους παλιούς. Τα γεγονότα τον διαψεύδουν. Κι αυτό που δεν είχαν ούτε οι αρχαίοι, ούτε έχουν και οι νέοι, είναι το « μηδέν άγαν », όπως και το άλλο, το « παν μετρον άριστον ». Γιατί μέτρο ούτε είχαν, και ούτε και τώρα έχουν.
Μπορεί ο Ελληνας να αλλάξει, και να σκέφτεται και να ενεργεί σαν κεντρικοευρωπαίος, να είναι ψύχραιμος και να μην επηρεάζεται εύκολα από τις μεταβολές των κατάστάσεων ; Η μακρά πορεία του μέσα από τους αιώνες, δεν υποστηρίζει αυτή την άποψη. Τέτοιος ήταν, τέτοιος φαίνεται ότι θα μείνει.