H TEXNH ΠENIAΣ KATEΡΓAZETAI

Η Τ Ε Χ Ν Η Π Ε Ν Ι Α Σ Κ Α Τ Ε Ρ Γ Α Ζ Ε Τ Α Ι

Με μιά πρώτη και κάπως απρόσεκτη ματιά, θα μπορούσες να πάρεις το γνωμικό αυτό σαν σωστά διατυπωμένο. Αλλά δεν είναι βέβαια, πρόκειται για μια αντιστροφή που θέλει να δηλώσει κάτι άλλο από που εννοούσε η κανονική του απόδοση, ότι δηλαδή « η πενία τέχνας κατεργάζεται », όπως όλοι ξέρουμε. Που σημαίνει ότι όταν βρεθεί κανείς σε ανάγκη, ανακαλύπτει τρόπους να ξεπεράσει τις δυσκολίες και τα εμπόδια, τρόπους που δεν τους ήξερε από πρωτύτερα. Αυτή είναι η ορθή απόδοση της έννοιας του ρητού, όμως εδώ σκόπιμα έγινε αναποδογύρισμα των εννοιών και όχι κάποιο λάθος απροσεξίας στη διατύπωση ή λάθος οφειλόμενο στον γνωστό « δαίμονα του τυπογραφείου », στον οποίο πολλά λάθη φορτώναμε στο παρελθόν, αλλά μερικά ίσως και τώρα.
Αυτό το « αναποδογύρισμα » των ρητών - σε όποια μπορεί να γίνει βέβαια - μου αρέσει πολύ, και νομιζω ότι δείχνει ως έναν βαθμό τις αλλαγές στην νοοτροπία από εποχή σε εποχή. Κάτι ανάλογο είναι και το επίσης γνωστότατο « τον πλούτον πολλοί εμίσησαν, την δόξαν ουδείς », που νομίζω ότι σήμερα θα έπρεπε να το αντιστρέψουμε και αυτό, στο « την δόξαν πολλοί εμίσησαν, τον πλούτον ουδείς ». Δεν σας φαίνεται ότι η παραχάραξη αυτή ταιριάζει καλύτερα στους καιρούς μας τους σύγχρονους, στους οποίους το πάνω και κυρίαρχο χέρι φαίνεται καθαρά να έχει ο πλούτος και όχι η δόξα ; Και στους οποίους καιρους μας, το να έχει κάποιος μόνο τη δόξα, φαίνεται ασήμαντης αξίας, ενώ το κατέχειν τον πλούτον θεωρείται εξαιρετικά σημαντικό πράγμα.
Αλλά αρκετά φιλολογήσαμε και φλυαρήσαμε πάνω στα ρητά και στις αντιστροφές τους, καιρός είναι να πάμε και σε πιό πρακτικά παραδείγματα, σχετικά βέβαια με την τέχνη που κατεργάζεται, που δημιουργεί πενίας. Οπου η τέχνη είναι η πρόοδος της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας, που κάμνει τους ανθρωπους να πέφτουν σε πενία, μάλιστα αυτό θέλει να πεί. Μ΄άλλα λόγια σε αχρηστία. Θα προσπαθή-
σουμε να δέιξουμε τί ακριβώς εννοούμε με τη διατύπωση αυτή, και επίσης να δικαιολογήσουμε όσο γίνεται και τον λόγο της αντιστροφής ενός παμπάλαιου ρητού, που πάντοτε βρισκόταν σε πολύ μεγάλη χρήση και εκτίμηση.
Θα σε αναγκάσω με το έτσι θέλω αγαπητέ αναγνώστη, να κάνεις ένα πισωγύρισμα σε παλιές εποχές. Άλλες από αυτές παμπάλαιες, άλλες απλώς παλιές. Και θα σε βάλω σε μιά εποχή που οι Ρωμαίοι κατασκεύ-
αζαν την ονομαστή Εγνατία οδό, που συνέδεε το Δυρράχιο της ση-
μερινής Αλβανίας με την Θεσσαλονίκη, μέσω της λίμνης Οχρίδας και του Μοναστηρίου, που του έχουν δώσει οι Βούλγαροι και οι Μακεδό-
νες των Σκοπίων, το όνομα Μπιτόλια. Μιά οδός, που χρησίμευε πάρα πολύ στους Ρωμαίους στο εμπόριό τους με τις περιοχές της ανατο-
λικής Βαλκανικής και της Μικράς Ασίας.
Πρόκειται για μιά απόσταση πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων. Ο δρόμος αυτός σώζεται σε ίχνη, μόνο κοντά στην πόλη της Καβάλας, όπου φαίνεται ότι έφτασε μετά τη Θεσσαλονίκη σε κάποια εποχή, για να συνδέσει πιθανώς την κύρια οδό με το Βυζάντιο. Είναι ένας πολύ στενός δρομίσκος, πλάτους ελάχιστων μέτρων - όσο για να χωρέ-
σει μιά άμαξα ή ένα άρμα - στρωμένος με καλντιρίμι, που στριφογυρίζει στην περιοχή όπου έμειναν τα ίχνη του, επάνω σε υψώματα. Το γιατί σε υψώματα και όχι στην ανοιχτή πεδιάδα, ίσως να οφείλεται σε τοπι-
κούς μόνο λόγους, δεν έχω καμμιά άλλη εξήγηση.
Στο δρόμο αυτό, σε διορίζω αγαπητέ αναγνώστη επιστάτη επι της κατασκευής του, δηλαδή να ελέγχεις την εφαρμογή του σχεδίου, την εργασία των ασχολούμενων με το κατασκευαστικό έργο, τις αμοιβές τους, την τροφοδοσία τους με υλικά, τα χρειώδη για τις καθημερινές τους ανάγκες και τα άλλα σχετικά. Και κάθεσαι όλη τη μέρα, από το πρωϊ μέχρι το βράδυ για να εκτελείς τα καθήκοντά σου αυτά, σε έναν τομέα μερικών χιλιομέτρων μόνο, τόση είναι η περιοχή της δικαιοδο-
σίας σου. Και φυσικά αμείβεσαι από το αυτοκρατορικό ταμείο της Ρώ-
μης, που κι αυτό γεμίζει με τους φόρους που μαζεύουν οι τότε φορο-
εισπράκτορες των Ρωμαίων, κάτι σαν τους σημερινούς οικονομικούς εφόρους που έχουμε στις πολιτισμένες και μή χώρες.
Ολος αυτός ο υπό κατασκευή δρόμος, είναι γεμάτος από εργα-
ζόμενους σ΄αυτόν ανθρώπους, εργάτες της οδοποιϊας. Με τα εργαλεία που υπάρχουν την εποχή που κατασκευάζεται αυτός ο δρόμος, είναι πολύ φυσικό να προχωρούν πολύ αργά στο πρόγραμμα που έχουν να εκτελέσουν. Αξίνες, φτυάρια και άλλα τέτοια εργαλεία, δεν είναι ότι το πιό κατάλληλο για την ταχεία διεκπεραίωση της δουλειάς αυτής. Που θα πάρει χρόνια πολλά γα να τελειώσει, ίσως όσα θα πάρει ενδεχομέ-
νως και η κατασκευή της μοντέρνας, της σύγχρονης Εγνατίας, που με τον βαθμό που προχωρεί, είναι άγνωστο πότε θα έχει ολοκληρωθεί.
Όταν όμως κάμνουμε σύγκριση της παλιάς και της καινουργιας Εγνατίας, θα παρατηρήσουμε ότι ενώ στην παλιά, στην αρχαία, οι άν-
θρωποι που ήσαν απασχολημένοι στην κατα-σκευή της ήσαν χιλιάδες, αρκετές ίσως χιλιάδες, στη σημερινή Εγνατία, ο αριθμός των απασχο-
λούμενων, εργατών τεχνικών, εργολάβων, μηχανικών, γεφυροποιών, είναι μικρός, πολύ μικρός. Και οι αμοιβές που δίνονται - τηρουμένων των αναλογιών - είναι πολύ μικρότερες. Ο τωρινός δρόμος, είναι ένας μεγάλος, ένας πολύ φαρδύς δρόμος, ένα έργο που δεν έχει καμμιά σχέση με τον παλιό. Μάλιστα, και όμως αυτό το τεράστιο για τα ελλη-
νικά δεδομένα έργο, απασχολεί ελάχιστους ανθρωπους στην κατα-
σκευή του. Πόσες χιλιάδες λιγότερους από όσους η παλιά Εγνατία ; Και πόσοι είναι οι άνεργοι, που αλλοιώς θα εύρισκαν εργασία αν δεν υπήρχαν τα μοντέρνα μηχανήματα ; Ιδού λοιπόν ότι η τέχνη πενίας κατεργάζεται.
Αυτά ως προς τις διαφορές στην κατασκευή ενός δρόμου, στην οποία επιχείρηση σε έβαλα επιστάτη και επιθεωρητή αγαπητέ αναγνώ-
στη. Αλλά ως εδώ ήταν η υπηρεσία που σου πρόσφερα, και μάλιστα χωρίς αμοιβή και ασφαλιστικές υποχρεώσεις. Τώρα ήλθε η στιγμή να σε απολύσω, δεν σε χρειάζομαι πιά. Και πηγαίνεις να προστεθείς και σύ στη μακρυά ουρά των ανέργων που περιμενει το λιγοστό επίδομα ανερ-
γίας από τον αρμόδιο οργανισμό, τον Ο.Α.Ε.Δ. Ετσι είναι αυτός ο κόσ-
μος, αυτή η άτιμη κοινωνία που άλλους τους ανεβάζει κι άλλους τους κατεβάζει. ( Σας θυμίζει αυτή η φράση καμμιά « ατάκα » από ελληνική ταινία ; )
Τώρα θα βρεθούμε μπροστά σε ένα θέαμα που το βλέπουμε πολύ συχνά στις μέρες μας. Ένα μηχάνημα με το οποίο σκάβουν το έδαφος για διάφορους σκοπούς, την κατασκευή δρόμων, τη διάνοιξη δρόμων σκεπασμενων από χιόνια, το καθάρισμα του εδαφους από διάφορα εμπόδια και το χρησιμοποιουν και σε άλλες σχετικές εργασίες. Πρόκειται - καλά το καταλά-βατε - για ένα μηχάνημα που φέρει την ξενική ονο-
μασία « μπουλντόζα » ( που στα αγγλικά είναι B u l l d o z e r ). To μηχάνημα αυτό που κάμνει τόσες πολλές δουλειές, το χειρίζεται ένας μονάχα ανθρωπος, κι αν προσθέσουμε και τον συντηρητή του, σύνολο δυό άνθρωποι.
Τις δουλειές αυτές σε παλιά χρόνια, τις έκαμναν δεκάδες άνθρωποι, εργαζόμενοι όλοι μαζύ στον ίδιο χώρο. Και φυσικά έπαιρνε ο καθένας από αυτούς το μεροκάματό του, και ίσως και τις ασφαλιστικές εισφο-
ρές του εργοδότη, αν βέβαια υπήρχαν τότε τέτοιες ασφάλειες και συν-
τάξεις. Ολοι αυτοί οι άνθρωποι, δεκάδες ενδεχομένως, πήραν « παπού-
τσι » κατά το κοινώς λεγόμενο, τώρα φτάνουν οι δυό που αναφεραμε, οι άλλοι θα πάνε να κάνουν άλλες δουλειές, από τις οποίες πιθανώς θα τους διώξει ένα άλλο μηχάνημα που θα το χειρίζονται δυό - τρεις άν-
θρωποι. Ιδού λοιπόν που η τέχνη, και πάλι πενίας κατεργάζεται.
Εχει περάσει ένας αιώνας και κάτι παραπάνω, που ανοίχτηκαν στις ελβετικές Αλπεις, τρεις μεγάλες σήραγγες, που ενώνουν τη μικρή αυτή χώρα με την Ιταλία, και μέσω αυτής με την νότια και ανατολική Ευρώπη, ακόμα και με την Ανατολή. Είναι οι σήραγγες του Σαιν Γκοτάρ - Σαιντ Γκότχαρτ στα γερμανικά - του Σεμπλόν που είναι η πιό μεγά-
λη, είκοσι χιλιόμετρα μάκρος, και μιά ακόμα πιό δυτικά, μήκους μόλις δεκατριών χιλιομέτρων, που το όνομά της το ξέχασα, τί να πρωτοθυ-
μηθεί κανείς ; Στην κατασκευή αυτών των « τούννελ », πήραν μέρος χιλιάδες εργάτες, μάλιστα πολλοί από αυτούς έχασαν και τη ζωή τους από εργατικά ατυχήματα που συνέβαιναν πάντοτε, και πιό πολύ σ΄αυ-
τές τις εργασίες, από τα φουρνέλ-λα, τις κατολισθίσεις των εδαφών και από άλλες αιτίες. Με πόσους εργαζόμενους νομίζετε ότι θα έκαμναν σήμερα αυτές τις εργασίες ; Με ελάχιστους, το ξέρετε αυτό πολύ καλά. Παράδειγμα η σήραγγα της Μάγχης - ή του αγγλικού καναλιού όπως θέλουν να το ονομάζουν οι Αγγλοι - που εχει μήκος τριάντα πέντε περίπου χιλιομέτρων, και συνδέει υποθαλασσίως τη Γαλλία με τη νότια Αγγλία, από το Καλαί μέχρι περίπου το Ντόβερ. Μηχανήματα και εδώ αντικαταστήσανε τους εργάτες, που πήγαν κατ΄ ευθείαν στα γραφεία επιδότησης τών ανέργων. Θα μπου πείτε ότι μπορούσαν να πάνε σε κάποια άλλη δουλειά. Μάλιστα, αλλά όπως είπαμε, κάποια στιγμη θα τους έδιωχνε κι από αυτήν η τεχνολογία.
Στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, το Λονδίνο απέκτησε το πρώτο - αν δεν γελιέμαι, πράγμα που γίνεται συχνά - μετρό, υπόγειο και επίγειο σιδηρόδρομο. Πάμπολλοι εργάτες απασχολήθηκαν με την κατασκευή του. Τί γίνεται σήμερα στο μετρό της Αθήνας ; Υπάρχει έ-
να τεράστιο μηχάνημα, ο μετροπόντικας, που όχι μόνο ανοίγει μονάχος του τη σήραγγα, αλλά και συγχρόνως την επενδύει εσωτερικά, μ΄ αλλα λόγια, την κατασκευάζει πλήρως. Στο δρόμο οι κοινοί εργάτες, ένα μηχάνημα μας φτάνει, ένα μηχάνημα που το χειρίζονται ελάχιστοι τεχνικοί.
Υπάρχει στην Ιαπωνία ένα εργαστάσιο αυτοκινήτων - τώρα μπορεί να έγιναν και άλλα - στο οποίο δεν υπάρχουν καθόλου εργάτες, μονά-
χα μηχανικοί που επιβλέπουν τα μηχανήματα στη σειρά παραγωγής, και επεμβαίνουν μόνο αν παρουσιαστεί κάποια ανωμαλία ή και για να κά-
νουν τη συντήρησή τους. Εργάτης ούτε για δείγμα, επομένως ούτε και απεργός. ( Αλλωστε στην Ιαπωνία οι απεργοί συνεχίζουν να εργά-
ζονται ενώ συγχρόνως « απεργούν » ). Αυτά συμβαίνουν τώρα, και θα συμβαίνουν πιό πολύ στο μέλλον. Χρειάζονται άλλα παραδείγματα ; Μάλλον όχι, αυτά φτάνουν.