ΔΙ΄ Α Σ Η Μ Α Ν Τ Ο Ν Α Φ Ο Ρ Μ Η Ν

Δ Ι΄ Α Σ Η Μ Α Ν Τ Ο Ν Α Φ Ο Ρ Μ Η Ν
Ακούω στο δελτίο ειδήσεων πριν από λίγες μέρες. Σε ένα καφενείο του χωριού Χ. του νομού Ψ., ήλθαν σε έντονη φραστική διαφωνία, δυό κάτοικοι του χωριού. Ο ένας απ΄αυτούς, έφυγε απ΄ το καφενείο, πήγε στο σπίτι του, πήρε την κυνηγετική καραμπίνα του, και γυρνώντας στο καφενείο πυροβόλησε και σκότωσε τον άνθρωπο με τον οποίο είχε έλθει στα λόγια λίγο νωρίτερα. Ολοι ακούμε κάποια τέτοια είδηση από καιρού εις καιρόν. Και να εξηγήσου-με το φαινόμενο αυτό δεν μπορούμε.
Πριν από πολλά χρόνια, ένας ευθυμογράφος της εποχής, είχε γράψει το παρακάτω σχόλιο σχετικό με μιά παρόμοια - και άλλες τέτοιες - υπόθεση : « Διάβασα ότι κάποιος σκότωσε έναν συντοπίτη του δι΄ ασήμαντον αφορμήν. Σκεφθείτε τί θα γινότανε αν επρόκειτο περί σημαντικής αφορμής ! » Αυτό το σχόλιο εκφράζει μιά αληθινή πραγματικότητα. Αν για τόσο ασήμαντες αφορμές, αφαιρούμε τη ζωή των άλλων, τότε τί θα πρέπει να κάνουμε όταν οι αφορμές είναι κάπως πιό σημαντικές ή πάρα πολύ σημαντικές ; Να τους ψήσουμε στη σούβλα και κατόπιν να τους φάμε ; Ετσι φαίνεται.
Ένα πράγμα είναι σχεδόν βέβαιο : Ο ευέξαπτος άνθρωπος, που δεν μπορεί ή δεν έχει μάθει να χαλιναγωγεί τις παρορμητικές τάσεις του σε έκρυθμες καταστάσεις, είναι έτοιμος να κάνει μιά πράξη που ξεφεύγει εντελώς απ΄τα όρια της λογικής. Δεν καταφέρνει να κάνει να δουλέψει το μυαλό του εκείνες τις στιγμές, και όταν δεν λειτουργεί το μυαλό, λειτουργούν τα όπλα, αυτό είναι και ηλίου φαεινότερο. Τώρα, το γιατί δεν μπορεί να ελέγξει κανείς με το - υποτιθέμενο - μυαλό του την κατάσταση, να αυτοσυγκρατηθεί για λίγα, ελάχιστα λεπτά της ώρας, λοιπόν, νομίζω ότι είναι ζήτημα κακής οργάνωσης της νοητικής λειτουργίας του, πράγμα που θα μπορούσε ίσως κανείς να το αποδώσει σε κληρονομικούς παράγοντες, αλλά προσωπική μου γνώμη - που μπορεί βέβαια να είναι λαθεμένη - είναι, ότι η αυτοπειθαρχία είναι ένα πράγμα που ο άνθρωπος μπορεί να το το καλλιεργήσει, και να το διαμορφώσει σε τρόπο σκέψης του, σε νοοτροπία του.
Είναι πάντως αλήθεια, ότι σε πολλούς ανθρώπους, συμβαίνει να ενεργούν - συχνά ή αραιότερα - κατά τρόπο παρορμητικό, με τον τρόπο που πιθανώς θα ενεργούσε ο πρωτόγονος άνθρωπος των σπηλαίων, ο άνθρωπος που βάσιζε μεγάλο μέρος των ενεργειών του στο ένστικτο. Η παρορμητικότητα χαρακτηρίζει γενικά όλα τα είδη του ζωϊκού βασιλείου, επομένως κατά κάποιο τρόπο και τον άνθρωπο. Αλλά ο άνθρωπος, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ζώα, - τον βάζω κι αυτόν ανάμεσα στα ζωα, δεν μπορώ να το αποφύγω αυτό - έχει τη δυνατότητα που δεν έχουν τα άλλα ζώα, να διαμορφώνει διαφορετικούς τρόπους σκέψεις, να αλλάζει τους τρόπους με τους οποιους σκέφτεται, να δημιουργεί άλλα πρότυπα συμπεριφοράς που τα ζώα αδυνατούν να δημιουργούν, επειδή κινούνται με βάση το ένστικτο και όχι τη σκέψη. Και όσο απομακρύνεται ο άνθρωπος από τη « ζωώδη » συμπεριφορά του και ενεργεί με βάση την οργανωμένη σκέψη και όχι το ένστικτο, τόσο και λιγότερες παρορμητικές πράξεις θα κάμνει. Δεν χρειάζεται πολλή σοφία κανείς για να το καταλάβει αυτό, ακόμα και ένα παιδί τεσσάρων χρονών θα μπορούσε να το εννοήσει.
Καταλαβαίνω πολύ καλά, ότι έχω πατήσει σε ξένα χωράφια, στα χωράφια των ψυχολόγων και των κοινωνιολόγων, χωρίς να διαθέτω αρκετά εφόδια γι αυτή την υπόθεση. Αλλά είναι πολύ αργά για να σπουδάσω ψυχολογία και κοινωνιολογία, όλα τα πράγματα στον καιρό του και ο κολιός τον Αύγουστο, έτσι δεν είναι ; Αλλά, επειδή στην Ελλάδα είσαι ότι δηλώσεις, έτσι δηλώνω ότι και ψυχολόγος είμαι και κοινωνιολόγος, αρέσει ή δεν αρέσει στους ειδικούς πάνω σ΄αυτές τις επιστήμες.
Το ότι το είδος αυτό των παρορμητικών πράξεων που οδηγούν και στο έγκλημα, παρουσιάζεται εντονώτερο παραδοσιακά σε ορισμένες περιοχές της χώρας - που δεν θέλω να τις κατονομάσω, αλλά που τις ξέρουν όλοι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ - δείχνει ότι πρόκειται ακριβώς για ζήτημα νοοτροπίας, αυτό είναι και το πιό πιθανό συμπέρασμα. Η ατομική νοοτροπία υποτάσσεται στην ομαδική ή την παραδοσιακή νοοτροπία, που με τη σειρά της οδηγεί στις παρορμητικές αυτές πράξεις.
Ο όρος « ασήμαντη αφορμή », δεν είναι ακριβώς καθορισμένος, τουλάχιστον για όλους τους ανθρώπους. Αυτό που για τους πολλούς είναι « ασήμαντο », μπορεί για κάποιους άλλους να είναι πολύ σημαντικό. Για πολλούς ανθρώπους, μιά κληρονομική διαφορά, ένα κομμάτι γής ή και λίγα δέντρα που διεκδικούνται, μπορούν να σημαίνουν πολλά, και κυρίως το πλήγμα κατά του εγωϊσμού τους που θίγεται από την « αδικία » που τους γίνεται. Οχι λίγες φορές, ζητήματα τέτοια, εξελίχθηκαν σε « ασήμαντες » αφορμές για φόνους, και μάλιστα όχι « εν βρασμώ ψυχής », αλλά προμελετημένους εν ψυχρώ.
Αλλά όταν μιλάμε για « ασήμαντες » αφορμές, δεν πρέπει να περιοριζόμαστε μόνο στους φόνους, υπάρχουν τέτοιες αφορμές και για άλλου είδους προστριβές ανάμεσα σε ανθρώπους, είτε είναι αυτοί συγγενείς, είτε συνεργάτες, είτε ακόμα και φίλοι, το τελευταίο πάντως είναι σπάνιο. Μιά ψύχρανση των σχέσεων, μπορεί εύκολα να προκύψει από κάποια τέτοια « ασήμαντη » αφορμή.
Υπάρχει μιά μερίδα ανθρώπων έτοιμων να παρεξηγήσουν το παραμικρό, είναι ο χαρακτήρας τους τέτοιος, που μέσω μιάς παρανοϊκής πολλές φορές συμπεριφοράς, δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν καλά την έννοια των λέξεων και των φράσεων. Ολοι ξέρουμε τέτοια δείγματα ανθρώπων, και βέβαια ξέρουμε επίσης να προσέχουμε τα λόγια μας όταν ασχολούμαστε μ΄ αυτούς, αν και είναι προτιμώτερο να μην ασχολούμαστε καθόλου με τέτοιους τύπους, γιατί είναι επίσης γνωστό ότι « όποιος ανακατώνεται με τα πίτουρα, τον τρών οι κότες ».
Για να επανέλθουμε στις ασήμαντες αφορμές, θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι άνθρωποι που κάμνουν εγκληματικές πράξεις ξεκινώντας από μιά « ασήμαντη » αφορμή, σχεδόν πάντοτε μετανοούν αμέσως μετά την ενέργειά τους αυτή, και επικαλούνται, όχι άδικα, το επιχείρημα, ότι τη στιγμή εκείνη ήσαν τελείως εκτός εαυτού, δηλαδή ανίκανοι στο να έχουν κρίση πάνω στα γεγονότα. Είναι άτομα εξαιρετικά ευέξαπτα, αρπάζονται με το παραμικρό - αυτό σημαίνει και ο όρος « δι΄ασήμαντον αφορμήν » - και δεν έχουν την υπομονή να συγκρατηθούν για το μίνιμουμ των λίγων κρίσιμων δευτερολέπτων που χρειάζονται για να μπορέσουν να κάνουν μιά στοιχειώδη σκέψη, που θα τους απέτρεπε από του να κάνουν μιά ολωσδιόλου απερίσκεπτη και παράλογη πράξη. Ευθύς αμέσως « έρχονται στα σύγκαλά » τους, και αντιλαμβάνονται τι έκαναν « δι΄ασήμαντον αφορμήν ». Αλλά τότε είναι αργά, πολύ αργά, ο
αστυνομικός επεμβαίνει στην υπόθεση αυτή που ξεκίνησε από την « ασήμαντον αφορμήν », και κατέληξε εκεί που κατέληξε, τον παραπέμπει στον εισαγγελέα, γίνεται ανάκριση σε βάθος, σχηματίζεται δικογραφία, επακολουθεί δίκη, και ο απερίσκεπτος και εν βρασμώ ψυχής δράσας άνθρωπος, αποστέλλεται στο φρέσκο, όπου θα ξεκουραστεί για αρκετά χρόνια, και θα έχει όλον τον καιρό να κάθήσει και να σκεφτεί καλά τα πράγματα. Αλλά αν καθόταν πρωτύτερα και τα σκεφτότανε, δεν θα ήταν πίσω από τα σίδερα, που είναι μεν για τους λεβέντες, αλλά είναι και για τους νευρικούς και τους αχαλιναγώγητους.