ΤΑ " ΑΤΙΜΑ " ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

Έναν καιρό κι ένα ζαμάνι, οι ελληνικές φυλές κατοικούσαν κάπου στην νότια Ρωσία και την Ουκρανία, έτσι μας λένε οι ειδικοί περί τα τοιαύτα. Ησαν μέλη μιάς μεγάλης ομάδας φυ-λών που είχαν - όπως φαίνεται - κοινή προέλευση, αν και τίποτε δεν μπορεί να αποδειχτεί σχετικά, για πολλούς και διάφορους λόγους. Το πώς ήταν η γλώσσα των ελληνικών φυλών, και ποιές οι σχέσεις που είχε με τις άλλες γλώσσες που τις ονομάζουμε ινδοευρωπαϊκές ή ινδογερμανικές γλώσσες, δεν μπορούμε επίσης να το ξέρουμε. Αυτό που ξέρουν με βεβαιότητα οι γλωσσολόγοι, είναι ότι όλες οι γλώσσες που αναφέρθηκαν σαν ινδοευρωπαϊκές ( ή ινδογερμανικές ), έχουν κοινές ρίζες στα ονόματα, τα επίθετα και τα ρήματα. Αυτό δεν φαίνεται εύκολα με τη σημερινη διαμόρφωση των διαφόρων ευρωπαϊκών γλωσσών, όμως αν πάει κανείς πίσω στις αρχέγονες γλώσσες - ελληνική, λατινική, κελτική, γερμανική, σλαβική - θα ανακαλύψει μετά κόπων και βασάνων τα κοινά σημεία τους, τις κοινές τους ρίζες.
Εμείς δεν θα ασχοληθούμε με τις ρίζες και τις εξελίξεις των γλωσσών αυτών με την πάροδο των αιώνων, τη δουλειά αυτή την κοπιαστική την αφήνουμε στα χέρια των γλωσσολόγων, του κ. Γιώργου Μπαμπινιώτη και των συναδέλφων του. Αυτό που θέλω να μας απασχολήσει, είναι η μορφή και η διαμόρφωση των ρημάτων στην ελληνική γλώσσα, που κι αυτή η δουλειά είναι των γλωσσολόγων. Αλλά εμείς θα πατήσουμε στα χωράφια τους, κι ας διαμαρτύρονται αυτοί με όλη τη δύναμη της ψυχής τους ότι αυτό που κάμνουμε, είναι άπρεπο.
Είναι αλήθεια ότι δεν ξέρουμε σχεδόν καθόλου, ποιοί ήσαν οι πρωτογενείς και αρχικοί τύποι των ρημάτων της αρχικής ελληνικής γλώσσας, ή των αρχικών γλωσσικών ιδιωμάτων και διαλέκτων, και πώς εξελίχθηκαν με την πάροδο των χρόνων, μετά από την κάθοδο των ελληνικών φυλών στη χώρα όπου σήμερα κατοικούν. Η κύρια αιτία για την άγνοιά μας αυτή, είναι ότι δεν υπήρχε τότε γραφή στους ευρωπαϊκούς λαούς, κι αυτό μας στερεί από τη δυνατότητα να δούμε την πορεία που διέγραψαν οι γλώσσες και οι διάλεκτοι όλες αυτές τις εποχές που δεν υπήρχε η γραφή.
Από πότε ξερουμε τα χαρακτηριστικά των ελληνικών διαλέκτων που μιλούσαν οι αρχαίοι Ελληνες, και με τις οποίες διαλέκτους μπορούσαν - παρά τις κάποιες διαφορές τους - να συνεννοούνται καλά μεταξύ τους ; Ο γράφων δεν γνωρίζει τις διαλέκτους αυτές στα πρώϊμα κυρίως στάδια τους. Τα πρώτα στοιχεία που έχουμε, είναι από τα αρχαιότερα ελληνικά ποιητικά έργα, τα Ομηρικά έπη και τα έργα του Ησίοδου, γραμμένα σχεδόν μαζύ γύρω στο εφτακόσια π.Χ. Αλλά πιό πολύ από τα γραπτά της Αττικής γλώσσας, από τα οποία ξέρουμε τα περισσότερα πράγματα από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους, και μπορούμε να έχουμε μιά σαφή είκόνα του ποιές διαφοροποιήσεις υπέστη το ρήμα. Αυτό το πρώτο και κύριο στοιχείο της κάθε γλώσσας. Και ακριβώς πάνω στη δομή του ρήματος, θα επικεντρωθεί η προσπάθεια που θα κάνουμε. Θα αφήσουμε δηλαδή κατά μέρος τα ονόματα, τα επίθετα και τα επιρρήματα.
Το ρήμα είναι σύμφωνα με τον ορισμό του, το μέρος εκείνο του λόγου, που εκφράζει ενέργεια, κατάσταση ή πάθος αυτού που το λέει. Ετσι, έχουμε τα λεγόμενα « ενεργητικά » ρήματα - τρέχω, ανεβαίνω κλπ. - τα μέσα ή αμετάβατα που δηλώνουν την κατάσταση στην οποία βρίσκομαι, όπως ξύνομαι, κοιμάμαι κλπ - και τα παθητικά ρήματα, λχ. διώχνομαι, κατάδιώκομαι κ.ο.κ. Το ρήμα είναι όπως είναι εύκολα αντιληπτό, το σπουδαιότερο μέρος του λόγου σε όλες τις γλώσσες. Στις περισσότερες, το ρήμα μπαίνει στην πρόταση πριν από τα άλλα μέρη του λόγου, σε λίγες αφήνεται προς το τέλος της φράσης, όπως στα γεμανικά. Φυσικά, δεν πρόκειται να μπερδευτούμε στον κυκεώνα της γραμματικής που ασχολείται με τη σημασία και τα χαρακτηριστικά των ρημάτων, όχι, θα πάρουμε μιά εντελώς ιδιότυπη πλευρά του θέματος, αυτή που αφορά τα σύνθετα ρήματα.
Τί εννοούμε αναφερόμενοι σε « σύνθετα » ρήματα ; Απλώς, τα ρήματα εκείνα, που δέχονται μιά προσθήκη ενός άλλους μέρους του λόγου, συνήθως μιά πρόθεση, σπανιώτερα ένα επίθετο ή ένα επίρρημα, και με την προσθήκη αυτή, αλλάζει το νόημα που είχε αρχικά το ρήμα. Τώρα εκφράζει κάτι άλλο, που μπορεί να σχετίζεται με την αρχική μορφή του ρήματος, ή να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Η προσθήκη αυτή στα ελληνικά και τα λατινικά, μπαίνει στην αρχή του ρήματος, στα αγγλικά μετά από το ρήμα.
Λοιπόν, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, μόνο δυό γλώσσες γνωρίζω που να έχουν σύνθετα ρήματα, τα ελληνικά και τα λατινικά. Τα ελληνικά έχουν πολύ περισσότερα σύνθετα ρήματα σε σχέση με τα λατινικά, μάλιστα στα ελληνικά συμβαίνει πάρα πολλές φορές, να προστίθενται δυό προθέσεις πριν από το ρήμα - όπως στο « υπεκφεύγω », πράγμα που δεν έχω συναντήσει στα λατινικά. Οι Μεσανατολικές ( Σημιτικές ) γλώσσες, με τις οποίες ο γράφων είναι αρκετά εξοικειωμένος, όχι μόνο δεν έχουν σύνθετα ρήματα, αλλά και οι προθέσεις που έχουν είναι ελάχιστες, τέσσερις ή πέντε όλο κι όλο. Και παρ΄όλα αυτά, έχοντας ένα ρήμα για κάθε περίπτωση, κατάφεραν οι Μεσανατολίτες - και κυρίως οι Εβραίοι - να δημιουργήσουν εκπληκτικά ποιητικά έργα. Παρά την δυσκαμψία που παρουσιάζουν οι γλώσσες αυτές.
Τα ελληνικά σύνθετα ρήματα, ούτε αρχή έχουν ούτε τέλος. Αν καθήσει κάποιος να τα απαριθμήσει, θα γεμίσει έναν ολόκληρο τόμο. Το πιό τυπικό παράδειγμα που το ξέρουμε από το σχολείο, είναι το ρήμα « βάλλω » ( που σημερα το έχουμε αντικαταστήσει στην καθημερινή ομιλία με το « βάζω » ) Λοιπόν, αυτό το « βάλλω », συνδέεται με όλες ανεξαιρέτως τις προθέσεις, και παράγει ένα πλήθος από σύνθετα ρήματα, που διαφέρουν πολύ από το αρχικό ρήμα. Εκβάλλω, εισβάλλω, παραβάλλω, διαβάλλω, αμφιβάλλω, συμβάλλω, υποβάλλω, μεταβάλλω, επιβάλλω, προσβάλλω, προβάλλω, καταβάλλω, αποβάλλω, υποβάλλω, αναβάλλω, υπερβάλλω, περιβάλλω, και κάποιο φαίνεται ότι το ξέχασα, όποιος το βρεί να το προσθέσει στον πίνακα αυτό
Λίγα ακόμα παραδείγματα για να κλείσουμε το θέμα. Το ρήμα « δίδω », δηλαδή το κοινώς « δίνω ». Εκδίδω, παραδίδω, διαδίδω, αναδίδω, καταδίδω. Το « λαμβάνω » . Εκλαμβάνω, παραλαμβάνω, διαλαμβάνω, αναλαμβάνω, περιλαμβάνω. Το « έρχομαι ». Εισέρχομαι, εξέρχομαι, παρέρχομαι, διέρχομαι, συνέρχομαι, μετέρχομαι, επέρχομαι, προσέρχομαι, κατέρχομαι, περιέρχομαι, προέρχομαι. Και πάλι ίσως έχω ξεχάσει κάποιο σύνθετο, τόσο μπερδεμένα είναι τα πράγματα.
Δεν είναι μόνο τα σύνθετα ρήματα που παράγονται με την προσθήκη μιάς πρόθεσης. Υπάρχουν επίσης - όπως αναφέθηκε πιό πάνω - και σύνθετα ρήματα που δημιουργούνται με την προσθήκη επιθέτων και επιρρημάτων. Αυτή τη στιγμή δεν έχω καποιο πρόχειρο παράδειγμα, αλλά όποιος έχει τη διάθεση και το χρόνο, μπορεί να βρεί πολλά τέτοια.
Από τα ρήματα αυτά τα σύνθετα, παράγονται και πλήθος από ουσιαστικά, επίθετα και επιρρήματα, επίσης σύνθετα. Μπορεί να συμβαίνει και το αντίστροφο, να παράγονται τα συνθετα ρήματα από σύνθετα ουσιαστικά κ.λ.π. Δεν είμαι γλωσσολόγος ώστε να γνωρίζω σε τόσο βάθος τα πράγματα, αν ήταν εδώ ο Μπαμπινίώτης θα μπορούσα να ξέρω πολύ περισσότερα πράγματα. Αλλά ας πάρουμε μόνο τα σύνθετα ρήματα. Από το « διαδίδω », μας προκύπτει « διάδοσις ». Από το « προλαμβάνω » η « πρόληψις ». Από το προσβάλλω, η προσβολή, από το εκδίδω η έκδοσις. Και πολλά άλλα, που η εκπαιδευτική « απορρύθμιση » δεν κατάφερε να τα διώξει - τα περισσότερα τουλάχιστον - γιατί δεν είχε με ποιά άλλα να τα αντικαταστήσει.
Υστερα από όλα αυτά που είπαμε για τα σύνθετα ρήματα, είναι απόλυτα κατανοητό ότι δικαίως η ελληνική γλώσσα θεωρείται η δυσκολώτερη στον κόσμο. Και ενώ οι Eλληνες λένε για κάποια που δεν τα καταλαβαίνουν, ότι πρόκειται για κινέζικα, αντιθετα οι Λατίνοι έλεγαν γι αυτά που δεν μπορούσαν να καταλάβουν « G r a e c u m
e s t, n o n l e g i t u r », δηλαδή, « ελληνικό είναι, δεν διαβάζεται », ενώ οι σύγχρονοι Αγγλοι λένε σε παρόμοια περίπτωση « T h a t΄ s g r e e k f o r m e ».