" ΩΝΙΟΜΑΝΙΑΣ " ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ

Περνάς έξω από ένα σουπερμάρκετ, αυτό το μαγαζί που αντικατέστησε το πάλαι ποτέ ονομαζόμενο « μπακάλικο », και μπαίνεις και σύ μέσα σ΄αυτό το κατάστημα, με σκοπό να αγοράσεις μερικά πράγματα που σου χρειάζονται, που πρόκειται να τα καταναλώσεις μέσα σε ένα μικρό διάστημα, που σου είναι απαραίτητα. Όπως όλοι ξέρουμε, τα μαγαζιά αυτά που είναι σχετικά καινούργια φρούτα του σύγχρονου πολιτισμού των Δυτικών χωρών, πουλάνε του κόσμου τα πράγματα, ότι μπορεί να φανταστεί ο νούς σου. Εχεις λοιπόν ανάγκη από κάποια αναλώσιμα και μή αναλώσιμα, πηγαίνεις εκεί και τα προμηθεύεσαι. Είναι όλα συγκεντρωμένα στο ίδιο μέρος και όχι σε σκόρπια καταστήματα, όπως γινόταν σε παλιότερες εποχές, έτσι δεν χρειάζεσαι να γυρίσεις ολόκληρη την αγορά για να τα βρείς.
Ο χώρος στο εσωτερικό του μεγάλου συνήθως αυτού εμπορικού μαγαζιού, είναι έτσι διαμορφωμενος, ώστε να αποτελεί μιά σειρά από παράλληλους διαδρόμους, δεξιά και αριστερά των οποίων βρίσκονται σε σειρές από ράφια, τα διάφορα προς πώλησιν αγαθά. Κάθε διάδρομος, έχει και τα είδη των ομοειδών προϊόντων, βαλμένα με μεγάλη τάξη, και το κάθε προϊόν έχει επάνω του μιά μικρή επιγραφή στην οποία αναγράφεται η τιμή του. Αλλά γιατί σας τα αναφέρω όλα αυτά, μήπως δεν τα γνωρίζει και ένα παιδί πέντε χρονών τη σημερινή εποχή ;
Μπαίνοντας μέσα στο κατάστημα, βλέπεις και πολλούς άλλους, ιδίως σε ορισμένες μέρες της εβδομάδας, που τριγυρίζουν στους διαδρόμους και ψάχνουν να βρούνε τα είδη που πρόκειται να αγοράσουν. Ένα πλαστικό καλαθάκι βρίσκεται στα χέρια τους, και καθώς περνάνε από τα διάφορα τμήματα του μαγαζιού, απλώνουν τα χέρια τους, παίρνουν κάποια από τα αντικείμενα που βρίσκονται στα ράφια, και τα τοποθετούν μέσα στο καλάθι τους αυτό. Αφού τελειώσει όλη αυτή η ιεροτελεστία, και αφού έχουν μαζέψει και τοποθετήσει στον κάλαθο τα όσα προμηθεύτηκαν, πηγαίνουν στα ταμεία που βρίσκονται κοντά στην είσοδο του καταστήματος, και εκεί πληρώνουν την αξία των αγορασθέντων, τα μεταγγίζουν από το πλαστικό καλαθάκι μέσα σε πλαστικές σακούλες, και αποχωρούν.
Αυτή η ιστορία γίνεται κάθε μέρα, οι σύγχρονοι άνθρωποι με αυτό τον τρόπο κινούνται στην αγορα των τροφίμων, και γενικά σε κάθε τι που αφορά την απόκτηση πραγμάτων με αντάλλαγμα τα χρήματα που προθύμως ακουμπάνε στα ταμεία των εμπορικών επιχειρήσεων, μικρών τε και μεγάλων. Το έχουμε πεί και άλλες φορές, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι « ζώον καταναλωτικόν ». Τα εργοστάσια παράγουν, οι άνθρωποι καταναλώνουν. Υπάρχει τίποτε το μεμπτό σ΄ όλη αυτή την ιστορία ; Οχι, κατά κανένα τρόπο, είναι μιά απόλυτα φυσιολογική κατάσταση, τουλάχιστον για τα Δυτικά πρότυπα ζωής.
Το να αγοράζω πράγματα που μου χρειάζονται, που μου είναι απαραίτητα, είναι όντως εντελώς φυσιολογικό. Αν δεν τα πάρω, θα στερηθώ ορισμένων αναγκαίων, που θεωρούνται - με τα σημερινά τουλάχιστον μέτρα - στοιχειωδώς χρήσιμα, καθόλου περιττά. Μάλιστα, αυτή είναι η φιλοσοφία της αγοράς αυτούς τους καιρούς. Και μέσα σ΄αυτά τα στοιχειωδώς χρήσιμα και απαραίτητα, μπορώ να συμπεριλάβω και κάποια πράγματα, την υπάρξη και το όνομα των οποίων αγνοούσα μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες. Απαραίτητο είναι και το ουϊσκι - σκωτσέζικο παρακαλώ - απαραίτητο είναι και το τυρί ροκφόρ, αυτό με τις πολλές τρύπες. Και πολλά άλλα παρόμοια. Αυτός βέβαια που θα κρίνει τί μου είναι απαραίτητο, είναι ο ίδιος ο εαυτός μου, και για να είμαστε πιό ειλικρινείς, το πορτοφόλι μου.
Εκτός όμως από τους συνήθεις αγοραστές αυτούς, υπάρχει και μιά ιδιαίτερη κατηγορία καταναλωτών, για τους οποίους ο όρος « απαραίτητο », είναι τελείως άνευ σημασίας. Που όταν βγαίνουν στην αγορά - και βγαίνουν πολύ συχνά, σχεδόν καθημερινά - παρατηρούν τον περίγυρό τους, αυτόν που προσφέρει εμπορεύματα και ότι άλλο αγοράζεται, και χωρίς κανένα δισταγμό, και χωρίς να παίρνουν υπ΄όψιν τους το πόσο αναγκαίο είναι το εμπόρευμα που βλέπουν, σπεύδουν να το αποκτήσουν. Και αφού το αποκτήσουν, το αποθηκεύουν σε κάποιο μέρος όπου και αναπαύεται χωρίς να χρησιμοποιηθεί ποτέ ή σχεδόν ποτέ. Οι άνθρωποι αυτοί - που δεν ανήκουν σε καμμιά εποχή, πάντοτε υπήρχαν και πάντοτε θα υπάρχουν - πάσχουν από μιά αληθινή ψυχική αρρώστεια, την « ωνιομανία ».
Μπά, υπάρχει και μιά τέτοια αρρώστεια που δεν την ξέραμε, που δεν είχαμε ποτέ ακούσει τίποτε γι αυτήν ; Για την οποία, κανένας ψυχίατρος, κανένας ψυχολόγος, κανένας έστω κοινωνιολόγος δεν μας είχε πεί τίποτε, δεν μας είχε ποτέ ενημερώσει ; Που δεν έχει αναφερθεί ποτέ στις τηλεοράσεις - στις λεγόμενες ενημερωτικές εκπομπές της - εκεί που παρίστανται διάφοροί ειδικοί, σχετικοί με τα θέματα που είναι υπό συζήτηση ;
Και όμως, δεν έχετε παρά να ανοίξετε μιά καλή εγκυκλοπαίδεια, και θα βρείτε αυτόν τον όρο, την ωνιομανία. Που λέει ότι αυτός που πάσχει από αυτήν, έχει την μανία να ψωνίζει ότιδήποτε βρεί μπροστά του. Που μιά ακατανίκητη ώθηση, έξω από τη θέλησή του, τον αναγκάζει να αγοράζει το αντικείμενο που βρισκεται μπροστά του, είτε αυτό είναι για να το στείλει στο πεπτικό του σύστημα, είτε
οποιασδήποτε άλλης χρήσης.
Μπορεί κανείς να συγκρίνει αυτή την παρορμητική διαθεση, με μιά άλλη, επίσης παρορμητική κατάσταση, την κλεπτομανία. Οπου ο άνθρωπος που πάσχει από αυτήν την παθολογική κατάσταση, νοιώθει την ακατανίκητη ώθηση να αρπάξει λαθραία - χωρίς να περάσει από το ταμείο - ότι βρεθεί μπροστά του, ότι τον φέρνει σε πειρασμό. Οχι ότι το έχει ανάγκη, αλλά απλώς για να το κλέψει, η όλη υπόθεση εδώ είναι η κλοπή, άσχετα με το ποιά είναι η αξία του πράγματος, που μπορεί να είναι τελείως ασήμαντη. Η κλοπή είναι που έχει σημασία, όχι το αντικείμενο της κλοπής. Και βέβαια, οι άνθρωποι που κατέχονται από την πάθηση αυτή - πάθηση βέβαια είναι - δεν θα πρέπει να συλλαμβάνονται με την κατηγορία της κλοπής. Να θεωρούνται σαν ψυχασθενείς, όπως και πραγματικά είναι. Φυσικά, δεν είναι δυνατόν να υποβάλλονται σε κάποια θεραπεία - που άλλωστε δεν υπάρχει - ούτε βέβαια να κλείνονται σε άσυλα ψυχοπαθών. Εδώ δεν πρόκειται για κλασσική ψυχοπάθεια αλλά για μιά διαστροφή, από τις αρκετές που υπάρχουν στον άνθρωπο ( αλλά όχι στα ζώα ).
Θα μπορούσαμε να πούμε - κάπως αυθαίρετα βέβαια - ότι και στην περίπτωση της ωνιομανίας, έχουμε να κάνουμε με ένα είδος κλεπτομανίας, με την ειδοποιό όμως διαφορά, ότι ο « δράστης » της πράξης αυτής που δεν έχει κανένα νόημα, δεν έχει την προθεση να κλέψει το αντικείμενο που θέλει εκείνη τη στιγμή, αλλά να περάσει κανονικά από το ταμείο του μαγαζιού και να καταβάλει το αντίτιμο της αξίας του. Με τον τρόπο αυτό, αποφεύγει εντελώς τον χαρακτηρισμό της πράξης του σαν ποινικού αδικήματος, του μένει μόνο η αναφορά του σαν διαστροφής. Και μάλιστα σαν διαστροφής που δεν είναι ούτε καν ηθικά κολάσιμη, όπως συμβαίνει με άλλες διαστροφές, όπως η παιδεραστία.
Μπορεί να ρωτήσει κάποιος : Από πού προέρχεται ο όρος « ωνιομανία », ποιά είναι η ετυμολογία της λέξης αυτής ; Η απορία του θα είναι εύλογη. Και η απάντηση είναι η εξής. Η λέξη « ώνιον », σημαίνει στην αρχαία ελληνική γλώσσα το πράγμα που αγοράζεται, το δυνάμενον να αγοραστεί, το προσφερόμενον προς αγοράν. Από το « ώνιον » αυτό, προήλθε όπως είναι φανερό, και ο όρος « ψώνιο », που έχει την ίδια σημασία. Εχει βέβαια και άλλες, δευτερεύουσες και λαϊκού χαρακτήρα ερμηνείες. Σημαίνει λοιπόν δευτερευόντως και τον βλάκα, τον διανοητικά καθυστερημένο, τον αφελή, τον τρελλό. « Την έχει ψωνίσει αυτός », λέμε για κάποιον που είτε έχει τρελλαθεί, είτε του έχει κολλήσει μιά ( παράλογη συνήθως ) ιδέα. Λέμε επίσης ότι « η γυναίκα αυτή ψωνίζεται », τουτέστιν προσφέρεται για ειδική « χρήση ». Είναι οι δευτερεύουσες και τριτεύουσες έννοιες που μπορεί να έχει μιά λέξη, κι αυτό συμβαίνει πιθανώτατα σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.
Λοιπόν, ωνιομανία είναι η μανία που έχει κάποιος να αγοράζει, να ψωνίζει οτιδήποτε, έστω και τελείως άχρηστο γι αυτόν. Περιέργως, οι έχοντες αυτή την αγοραστική διαστροφή, είναι συνήθως γυναίκες, οι άντρες σπάνια είναι ωνιομανείς. Το ίδιο εξ άλλου συμβαίνει και με την άλλη διαστροφή, την κλεπτομανία, στην οποία συνήθως επιδίδονται πάλι οι γυναίκες. Το γιατί συμβαίνει αυτό, μου είναι παντελώς άγνωστο. Αν κάποιος γνωρίζει τίποτε σχετικό, θα ήταν χρήσιμο να το κοινοποιήσει και σε άλλους, και ειδικά στον γράφοντα, που δηλώνει πλήρη άγνοια επί του θέματος.
Το μόνο πράγμα για το οποίο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, είναι ότι για να έχει κανείς τη δυνατότητα να ασκεί αυτή την ιδιορρυθμία του ωνιομανούς, θα πρέπει απαραιτήτως να διαθέτει και την σχετική οικονομική δυνατότητα γι αυτό Αντίθετα από την κλεπτομανία, στην οποία μπορείς να επιδοθείς χωρίς να δαπανήσεις ούτε ένα Ευρώ - να μιλάμε τώρα με σύγχρονους νομισματικούς όρους, αυτό είναι το σωστό - στην ωνιομανία είναι αδύνατο να κάνεις όποιαδήποτε αγορά, αν δεν έχεις φυσκωμένο πορτοφόλι. Και μάλιστα, πολύ φουσκωμένο, δεν μπορείς να ξετινάζεις την αγορά χωρίς το απαραίτητο χρηματικό αντίκρυσμα.
Λοιπόν, όταν βλέπουμε στα μαγαζιά - και ειδικα σε περιόδους εκπτώσεων - να αγοράζουν κάποιοι διάφορα ετερόκλιτα πράγματα που μας φαίνονται πολύ μικρής σημασίας, μπορούμε να υποθέτουμε ότι έχουμε να κάνουμε με κάποιον αυτής της κατηγορίας, έναν ωνιομανή. Ας είναι όμως καλά οι άνθρωποι, δίνουν μιά κινηση στην αγορά, ιδίως αυτούς τους δύσκολους καιρούς, που η αγορά περνά μιά πολύ σοβαρή κρίση.