Εξήμισυ είναι τώρα τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν και βασιλεύουν πάνω στη γή. Αυτό το βασιλεύουν βέβαια, είναι σχήμα λόγου, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, όχι μόνο δεν βασιλεύει, αλλά ούτε κι αυτό που είπαμε στην αρχή δεν κάνει, δεν ζεί. Μέγα είναι το πλήθος των ανθρώπων που βρίσκονται στην έσχατη πείνα, και καναδυό ακόμα δισεκατομμύρια, στ΄αληθεια πεινάνε. Στερούνται πολλά πράγματα, ακόμα και στοιχειώδη. Μπορεί να μήν τους έχουμε μπροστά μας και να μην τους βλέπουμε, αλλά το ξέρουμε ότι έτσι περνάνε την άθλια ζωή τους.
Αυτά από άποψη αγαθών, από άποψη τροφής και πολλών αλλων αναγκαίων, που τα έχουμε εμείς οι πολλοί και αρκετά από αυτά και οι το είκοσι τοις εκατον των φτωχών που υπάρχει στην κοινωνίας μας, αλλά που σε άλλες κοινωνίες, σε υποανάπτυκτες χώρες, θα τους περνούσαν αν όχι για πλούσιους, τουλάχιστον για ευκατάστατους. Όλα είναι σχετικά με το περιβάλλον, αν εδώ κάποιος θεωρείται φτωχός, σε ένα άλλο περιβάλλον τον βλέπουν πολύ διαφορετικά. Παίρνει σύνταξη ο μικροσυνταξιούχος τετρακόσια ή εξακόσια Ευρώ το μήνα, έχει εισόδημα μηνιαίο ο κοντινός μας Αιγύπτιος - σε μιά χώρα που δεν πλέει και στη μεγάλη φτώχεια - άντε να πούμε εκατόν με εκατόν πενήντα ευρώ. Και μπορέι τα πράγματα στην αγορά του να είναι αρκετά φτηνότερα απ΄ότι στις δικές μας αγορές, η διαφορά όμως ανάμεσα σε μας και στους κατοίκους του Νείλου είναι και πάλι φανερή. Για να μην αναφερθούμε σε πολύ πιό φτωχούς λαούς που λένε το ψωμί ψωμάκι.
Αλλά δεν είναι μονάχα τα υλικά πράγματα που κάμνουν τον άνθρωπο ευτυχισμένο ή δυστυχισμένο. Αν τα υλικά αγαθά από μόνα τους έκαμναν τους ανθρώπους ευτυχισμένους, τότε όλοι οι κάτοικοι των χωρών που έχουν ισχυρή οικονομία, που δίνουν παροχές με αφθονία στους χαμηλών εισοδημάτων πολίτες και στους άνεργους, θα έπρεπε να είναι όλοι πανευτυχείς σ΄αυτές τις χώρες.
Είναι όμως ευτυχισμένοι όλοι αυτοί που κανένα οικονομικό πρόβλημα δεν τους απασχολεί, που δεν στερούνται τίποτε από τα αγαθά της σημερινής εποχής ; Που είναι και αληθινά πλούσιοι, με βίλλες, με θαλαμηγούς και τα παρόμοια ; Ποιός μπορέι να υποστηρίξει ότι όλοι αυτοί - ή έστω ένα σημαντικό μέρος από αυτούς τους πλούσιους και ευκατάστατους - απολαμβάνει κάποια έστω και μικρή ευτυχία ; Αν καποιος τους ρωτήσει με ένα μυστικό τρόπο, ας πούμε με μια δημοσκόπηση σαν κι αυτές που γίνονται καθημερινά για πολιτικούς και άλλους σκοπούς, αν αισθάνονται πραγματική ευτυχια, αν χαίρονται τη ζωή, πόσοι άραγε από αυτούς τους πλούσιους θα απαντούσαν θετικά σε μιά τέτοια δημοσκόπηση. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι πολύ λίγοι θα ήσαν αυτοί.
Να βάλω μιά διαφορετική ερώτηση και να περιμένω να δοθεί απάντηση, που βέβαια όποιος τη δώσει, στον εαυτό του και μόνο θα τη δώσει. Ηταν λιγότερο ευτυχισμένος ένας ανθρωπος παλιών καιρών, ένας ας πούμε κτηνοτρόφος που είχε μερικά πρόβατα και κατσίκια και λίγα προϊόντα της γης για τη διατροφή του ίδιου και της οικογένειάς του, από ένα μεγιστάνα του πλούτου της σημερινής αλλά και παλιότερων εποχών ; Να απαντήσω πρωτα εγώ ο ίδιος για το τι πιστεύω πάνω σ΄αυτό το ερώτημα. Μάλιστα, ο φτωχούλης εκείνος με τα περιορισμένα μέσα που είχε στη διάθεσή του, μπορούσε - και μάλλον ήταν στ΄αλήθεια - πιό ευτυχής από το ζάμπλουτο που τα φράγκα έτρεχαν απ΄τα μπατζάκια του.
Η μάυρη αλήθεια πάντως είναι, ότι όπως κι αν έχει το πράγμα, ευτυχισμένοι και δυστυχισμένοι άνθρωποι υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντοτε. Κι αυτό δεν θα έχει καθόλου σχέση με την οικονομική τους κατάσταση. Αλλού θα πρέπει να αναζητήσει κανείς την πηγή της κάποιας, της λίγης έστω ευτυχίας που μπορει να έχει ένας άνθρωπος. Και όχι στα πολλά που έχει αυτός και στα λίγα που έχει ο άλλος. Ο ένας περνά με φτωχικό τρόπο, χωρίς τις έγνοιες του πλούσιου, που με όλα που εχει ίσως αισθάνεται αν οχι πάντοτε, πάντως πολλές φορές ότι είναι δυστυχής, κι ότι η δυστυχια του δεν θεραπεύεται με χρήματα.
Θα δούμε τώρα τα πραγματα κάτω από μιά άλλη όψη. Εκτός από τον άνθρωπο που κατοικεί στη γή, στον ίδιο αυτό χώρο, στον ίδιο πλανήτη, ζούνε και πλήθος από άλλα πλάσματα. Ζώα κάθε είδους, κάθε συνομοταξίας, ομοταξίας, τάξης και λοιπών υποδιαρέσεων. Απόλυτα βέβαιο είναι ότι εκτός από τον άνθρωπο, κανένα άλλο πλάσμα που ζεί επάνω στη γή, δεν είναι ή δεν αισθάνεται ότι είναι δυστυχισμένο. Την αποκλειστικότητα σ΄αυτό το ζητημα, την έχει το μοναδικό έλλογο όν που βρίσκεται ανάμεσα στα άλογα όντα. Αυτός έχει σκοτούρες για το πώς θα βρέι τρόπους να αποκτήσει τα απαραίτητα προς το ζήν, αυτός ασχολείται με το πώς θα βελτιώσει τη θέση του ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, αυτός προσπαθεί σ΄όλη του τη ζωή να πλουτίσει, να αυξήσει την περιουσία του, τα κτήματά του, αυτά που δεν μπορεί να τα πάρει μαζύ του όταν αποχωρήσει από τον κόσμο αυτό, και θα τα παραδώσει σε άλλους που θα τα ξοδέψουν χωρίς καμμιά φειδώ σε ότι τους καπνίσει.
Εχουμε ποτέ δεί ένα αρνί, ένα σκύλο, μιά γάτα που να αισθάνονται απογοητευμένα, απελπισμένα, να βρίσκονται σε κατάθλιψη και σε οποιαδήποτε στενάχωρη κατάσταση ; Αυτά τα πράγματα, μόνο στους ανθρώπους θα τα δούμε, και τα βλέπουμε μάλιστα καθημερινά. Κανένας δεν μπορέι να εξηγήσει το γιατί ο άνθρωπος να είναι τις περισσότερες ή έστω πολλές περιόδους της ζωής του μέσα στη δυσκολία, μέσα στη στενοχώρια, μέσα στην απόγνωση. Γιατί να εχει αυτός μόνο αυτό το θλιβερό προνόμιο ;
Κάποτε ρώτησαν τοι Γκαίτε, πόσο διάστημα της ζωής του ένοιωσε να έχει χαρά, να είναι ευτυχισμένος στ΄αλήθεια. Ο Γερμανός συγγγραφέας, στάθηκε λίγο, σκέφτηκε και απάντησε : « Δεν νομίζω ότι μπορώ να μετρήσω το πόσο διάστημα αισθάνθηκα αληθινή χαρά, ίσως θα κράτησε το διάστημα της χαράς μου αυτής γύρω στη μιά ώρα ». Μιά ώρα μόνο ; Δεν ήταν υπερβολικό αυτό που είπε ; Νομίζω ότι δεν εννοούσε ακριβώς αυτό, ήθελε να δηλώσει μάλλον ότι το πολύ μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του, το πέρασε χωρίς αληθινή χαρά.
Αν ο Γερμανός αυτός συγγραφέας που πέρασε όλη του τη ζωή μέσα στη δόξα, τη λατρεία των συμπατριωτών του ( και όχι μόνο ), την οικονομική ευμάρεια, θεωρούσε ότι δεν πέρασε μιά ζωή κάπως ευτυχισμένου ανθρώπου, τί θα μπορούσε να πεί ο οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος που δεν θα είχε πετύχει τόσο πολλά στη ζωή του, που δεν θα είχε τύχει τόσο μεγάλης αναγνώρισης από πληθος ανθρώπων ; Δυστυχώς, έτσι είναι τα πράγματα όπως τα είπε ο άνθρωπος αυτός, που φαίνεται ότι πραγματικά έλεγε την αλήθεια. Κι αν ο Γκαίτε δεν μπόρεσε να είναι ευτυχισμένος σ΄όλη αυτή τη ζωή, ποιός άλλος - εκτός από το φτωχό κτηνοτρόφο και πολλούς άλλους παρόμοιους μ΄αυτόν - ποιός λοιπόν άλλος θα ισχυριστεί ότι ναι, πέρασε με κάθε ευτυχία και χωρίς καθόλου βάσανα από αυτή τη ζωή ;
π΄την αρχή. Αλλά δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα. Το νερό αυτό δεν θα είναι το ίδιο που πέρασε προηγούμενα, έγινε μεν σύννεφο, αλλά έβρεξε σε άλλο μέρος, πολύ μακρύτερα. Άλλο ήταν το νερό που πέρασε κάτω από τη γέφυρα την επό-μενη φορά, και άλλο θα είναι την μεθεπόμενη.
Αυτά λέει εν συντομία ο Ηράκλειτος. Όλα κινούνται, τίποτε δεν μένει ακίνητο και αδρα-
νές. Αλλά φίλε Ηράκλειτε, αν ζούσες σήμερα, θα έβλεπες και κάτι που μένει αδρανές, που δεν κινείται. Είναι μερικοί - όχι όλοι - Ελληνες δημόσιοι υπάλληλοι, που μένουν σε αδράνεια μπροστά στον πολίτη που πηγαίνει σ΄αυτούς για να εξυπηρετηθεί. Αυτό γίνεται σε ορισμένες μόνο υπηρεσιες, κυρίως στην πολεοδομία. Θα μου πείς αγαπητέ Ηράκλειτε, ότι μόλις βάλει ο πολίτης το χέρι στην τσέπη του, τότε κινείται - και μάλιστα γρήγορα - ο υπάλληλος. Θα έχεις απόλυτο δίκαιο, αλλά τί θα συμβεί αν δεν μπεί το χέρι στην τσέπη; Το γνωμικό σου θα πάει
περίπατο, αυτό θα γίνει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου