ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑΣ

Είναι πολύ περίεργο. Δεν ξέρω κανένα ζώο που να τρώει ζώο του ιδίου είδους, δεν έχω ακούσει ποτέ κάτι τέτοιο, αν υπάρχει θα πρέπει να είναι εξαιρετικά σπάνιο. Και γιατί παρακαλώ, ο λύκος που πνίγει εξήντα πρόβατα για να φάει ένα μόνο, να μην τρώει έναν κάπως εξασθενημένο ή άρρωστο λύκο, όταν είναι πολύ πεινασμένος και αδυνατεί να βρεί κάποια άλλη τροφή λόγω του δυσμενούς καιρού, χιονιών, πλημμυρών και τα παρόμοια ; Μπορείτε να μου δώσετε μιά ικανοποιητική εξήγηση πάνω στο ακανθώδες αυτό ζήτημα ; Μάλλον όχι, έτσι νομίζω ότι θα απαντήσετε. Ας θυμηθούμε πάλι την Ιταλική παροιμία -που όμως τη λένε για τους ανθρώπους που λόγω κάποιας αιτίας δείχνουν αλληλεγγύη μεταξύ τους -που λέει : « L u p o n o n m a n g i a l u p o ». « Ο λύκος δεν τρώει λύκο ». Και εδώ την παίρνουμε την παροιμοία με την κατά γράμμα έννοιά της, όχι μεταφορικά.
Αυτό που συμβαίνει με τους λύκους, μάλλον θα συμβαίνει και στα άλλα ζωϊκά είδη. Και γιά ποιό λόγο θα πρέπει να « βγάζει κόρακας κοράκου μάτι », πολύ περισσότερο να τρώει τον άλλο κόρακα ; Μήπως του έλειψε η τροφή ; Αλλά και αν υποθέσουμε ότι κάποτε του λείπει, δεν θα φάει άλλον κόρακα, τι σκέψη είναι αυτή, μόνο άνθρωπος -αυτό το « πολιτισμένο » ζώο - θα μπορούσε να το σκεφτεί.
Αλλά ας αφήσουνμε το χιούμορ, κι ας καταπιαστούμε σοβαρά με το ζήτημα. Κι ας αρχίσουμε7 με τους παλαιοντολόγους. Τι έχουν ανακαλύψει αυτοί οι τύποι, που φυτρώνουν εκεί που δεν τους σπέρνεις ; Ορίστε τι ανακάλυψαν : Μέσα σε σπήλαια όπου κατοικουσαν οι άνθρωποι της κεντρικής Ευρώπης πριν μόλις εννιά χιλιάδες χρόνια -όπως λ.χ.στην Αλταμίρα της Ισπανίας - βρήκαν κόκκαλα ανθρώπων που είχαν φανερές ενδείξεις ότι τους είχαν φάει άλλοι άνθρωποι και όχι τα θηρία της ζούγκλας. Δεν ξέρουμε πάντως, αν πρώτα τους σκότωναν και ύστερα τους έτρωγαν, ή απλώς τους έτρωγαν επειδή πέθαιναν, και τους έτρωγαν για να μην πάει χαμένο το κρέας τους. ( Τώρα θα πείτε σίγουρα, ότι τέτοια ανατριχιαστικά θέματα δεν θα πρέπει να βγαίνουν στην επιφάνεια, αλλά η αλήθεια πρέπει να λέγεται, όχι να αποκρύπτεται Το ότι αυτοί οι ανθρωποφάγοι μπορεί να ήσαν μακρυνοί πρόγονοί μας, δεν πρέπει να μας επιβάλει τη σιωπή ). Το πώς το διαπιστώσανε αυτό οι παλαιοντολόγοι, είναι δική τους δουλειά, όποιος θέλει να μάθει λεπτομέρειες, να πάει να σπουδάσει παλαιοντολογία, δεν ήταν ο Σωκράτης που έλεγε « Γηράσκω αεί διδασκόμενος » ;
Αλλά φαίνεται, ότι και σε πολλές άλλες περιπτώσεις οι παλιοί άνθρωποι - που γι αυτόν το λόγο θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε « παλιάνθρωπους » - προτιμούσαν μερικές φορές το κρέας του ανθρώπου παρά το κρέας των ζώων. Και υπάρχουν λόγοι που το προτιμούσαν. Ενας απ΄ αυτούς και ο κυριώτερος, είναι ότι το κρέας αυτό έχει καταπληκτική γεύση, όποιος έχει φάει απ΄αυτό, το ξέρει καλά. Ενας άλλος λόγος, ήταν ότι τον άνθρωπο τον εύρισκε πολύ ευκολώτερα απ΄ότι τα ζώα, που έπρεπε να τα κυνηγά επί μέρες, ίσως και χωρίς αποτέλεσμα. Και πιθανόν και άλλοι λόγοι.
Κατάλοιπο της παλιάς εκείνης συνήθειας, είναι και η διατήρηση της ανθρωποφαγίας σε αρκετές φυλές της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής μέχρι τον προηγούμενο αιώνα και τις αρχές του εικοστού. Μάλιστα, στη Νέα Γουϊνέα, η συνήθεια αυτή εξέλιπε μόλις πριν από σαράντα χρόνια. Πρέπει όμως να λέμε και του στραβού το δίκαιο, οι άνθρωποι αυτοί που τους χαρακτηριζουμε σαν πρωτόγονους, τρώγανε ανθρώπους άλλων φυλών όταν τους νικούσαν σε μάχη, δεν τρώγανε ανθρώπους της δικής τους φυλής. Και φαίνεται ότι έλεγαν : « Και για ποιό λόγο να αφήσουμε τα πτώματά τους να τα φάνε τα απαίσια όρνια, οι γύπες, και να μην τα φάμε εμείς, που επί τέλους έχουμε και το κάθε δικαίωμα να το κάνουμε αυτό, εμείς τους σκοτώσαμε, εμείς θα τους φάμε ». Απόλυτα λογική σκέψη αυτή. Οχι όπως κάνουν οι « πολιτισμέ-
νοι » άνθρωποι, που στους πολέμους που κάμνουν μεταξύ τους, σκοτώνουν τους αντιπάλους τους και όμως δεν τους τρώνε, απαράδεκτη δηλαδή κατάσταση.
Πρέπει να αναφερθούν τώρα μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις ανθρωποφαγίας που αναφέρονται σε επίσημα ιστορικά στοιχεία, που κι αυτές οφείλονταν στην πείνα. Ξέρουμε ότι στις αρχαίες εποχές, αλλά και μετά από τον Μεσαίωνα, οι πόλεις ήσαν περιτειχισμένες για αμυντικούς σκοπούς, για να μπορούν να αντιστέκονται σε πολιορκίες που έκαμναν εχθρικοί εισβο-λείς, και να κρατούν την εντός των τειχών άμυνά τους επί μήνες και κάποτε και χρόνια. Μιά τέτοια πολιορκία θα αναφερθεί τώρα - δειγματολειπτικά βέβαια, ανάμεσα σε πάμπολλες άλλες - που έγινε στη Σαμάρεια, πρωτεύουσα του Βόρειου βασιλείου του Ισραήλ, που είχε απόσπασθεί το 928 π.Χ. από το ενιαίο βασίλειο, επί βασιλείας του Ροβοάμ, ( Ρεχαβάμ στα Εβραϊκά ), γιού του Σολομώντα.
Ηταν περίπου το 850 π.Χ. Συριακά στρατεύματα πολιόρκησαν την Σαμάρεια, και η πολιορκία αυτή κρατούσε επί πολλούς μήνες. Πείνα μεγάλη έπεσε στην πρωτεύουσα, και τα τρόφιμα είχαν σχεδόν τελείως εξαντληθεί. Μιά μέρα, βρέθηκε ο βασιλιάς Γιωράμ, γιός του προηγούμενου βασιλιά Αχαάβ - αυτού που είχε γυναίκα τη διαβόητη κακούργα Ιεζάβελ - να περιδιαβάζει κοντά στο τείχος της πόλης. Και κάποια στιγμή, τον πλησίασε μιά γυναίκα, που του ζήτησε την επέμβασή του για να λυθεί μιά διένεξη που είχε δημιουργηθει άναμεσα σ΄αυτήν και σε μιά γειτόνισσά της. Συγκεκριμένα, οι δυό γυναίκες είχαν αποφασίσει να φάνε τα παιδιά τους, ένα από την καθεμιά γυναίκα. Και συμφωνήθηκε να φάνε πρώτα το γιό της μιάς, αυτής που είχε ζητήσει δικαιοσύνη απ΄ τον βασιλιά, να φάνε πρώτα τον δικό της γυιό, και την επόμενη μέρα ή τις επόμενες μέρες, τον γιό της άλλης.
Οντως, έτσι και έγινε. Εσφαξαν τον γιό της γυναίκας, και κατόπιν τον έφαγαν. Την επόμενη μέρα, όταν ήλθε η σειρά να φάνε το γιό της άλλης γυναίκας, εκείνη τον έκρυψε για να τον γλυτώσει. Αυτά ανέφερε η γυναίκα της οποίας είχαν φάει το παιδί, και ζητούσε δικαιοσύνη απ΄τον βασιλιά. Και τότε ο Γιωράμ, αγανακτισμένος και απελπισμένος, έσκισε τα ρούχα του, σημάδι απελπισίας, απόγνωσης και πένθους στους λαούς της Μέσης Ανατολής.
Σε μιά άλλη περίπτωση, σε μιά μακρά πολιορκία της Ιερουσαλήμ από τον Βαβυλώνιο αυτοκράτορα Ναβουχοδονόσορ, που έγινε από το 587ως το 586 π.Χ., οι Ιεροσολυμίτες αναγκάστηκαν σε μερικές περιπτώσεις να φάνε ανθρώπους - κυρίως παιδιά -για να μπορέσουν να αντέξουν στην πολιορκία. Όμως τελικα δεν άντεξαν, η Ιερουσαλήμ έπεσε στα χέρια των Βαβυλώνιων, και αυτό απετέλεσε και το τέλος του κράτους των Εβραίων, που μόλις μετά από δυόμισυ χιλιάδες χρόνια, το 1948 επανιδρύθηκε. Αλλά και στην πολιορκια της Ιερουσαλήμ από τις Ρωμαϊκές λεγεώνες του Τίτου, στο διάστημα από 70 έως 73 μ.Χ., φαίνεται ότι λόγω της μακρότατης αυτής πολιορκίας, αρκετοί άνθρωποι, πάλι παιδιά, έπεσαν θύματα ανθρωποφαγίας. Η πολιορκία αυτή ήταν πολύ μεγάλης διάρκειας, και τελικά έπεσε η Ιερουσαλήμ στα χέρια των Ρωμαίων.
Ανθρωποφαγία εξ αιτίας πείνας, έχει σημειωθεί και στους σχετικά πρόσφατους καιρούς, σε ναυάγια πλοίων στα οποία οι ναυαγοί παρέμειναν επί πολλές εβδομάδες στη θάλασσα. Η πιό γνωστή περίπτωση είναι της Γαλλικής φρεγάτας « Μέδουσα », πολεμικού πλοίου με εξοπλισμό 46 πυροβόλων, που ναυάγησε το 1816, εκατόν είκοσι μίλλια μακρυά από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής. Οι εκατόν σαράντα εννιά ναύτες του πλοίου, επιβιβάστηκαν πάνω σε σχεδίες που πρόχειρα κατασκεύασαν, και πέρασαν εβδομάδες στη θάλασα, πριν τους βρούνε. Και βρήκαν μόνο δεκαπέντε από αυτούς, που ήσαν μάλιστα σε άθλια κατάσταση. Οι υπόλοιποι χάθηκαν, οι περισσότεροι έπεσαν θύματα ανθρωποφαγίας από μέρους άλλων μελών του πληρώματος. Προφανώς, όσοι ήσαν άρρωστοι ή εξασθενημένοι, ήσαν τα θύματα της πείνας των άλλων, ίσως όμως να ριχνόντουσαν κλήροι για το ποιόν θα έτρωγαν οι υπόλοιποι όταν η κατάσταση έφτανε στο απροχώρητο, πράγμα που συνηθιζότανε σε παρόμοιες περιστάσεις, που όπως φαίνεται δεν ήσαν σπάνιες. Η τραγική αυτή περιπέτεια, ενέπνευσε ζωγράφους - όπως τον Γάλλο ζωγράφο Τεοντόρ Ζερικώ στον σπουδαίο πίνακά του « Το ναυάγιο της Μέδουσας » -αλλά και συγγραφείς, όπως τον Μαίην Ρηντ, που έγραψε ένα μυθιστόρημά του, το « Στη θάλασσα », και τον Ιούλιο Βερν, που έγραψε τον « Σάνσελλορ » -μυθιστόρήμα που διάβασα πριν από δεκαετίες - και σ΄αυτά τα βιβλία τους περιγράφουν καταστάσεις σαν κι αυτές που έζησαν οι ναύτες της « Μέδουσας ».
Σε πρόσφατες εποχές, αναφέρεται η ανθρωποφαγία που έλαβε χώραν σε μεγάλο υψόμετρο των Άνδεων, όπου έπεσε αεροπλάνο με πολλούς επιβάτες. Επειδή οι καιρικές συνθήκες ήσαν εξαιρετικά αντίξοες, φοβερό κρύο, άνεμοι σφοδροί και τα σχετικά, οι επιζήσαντες του δυστυχήματος έμειναν πολλές ημέρες στις αποκρημνες εκείνες περιοχές χωρίς τροφή, και τότε σημειώθηκαν κρουσματα καννιβαλισμού, δεν έμαθε ποτέ ο κόσμος πόσα.
Ο σημερινός κόσμος μας, στερείται των παλιών καννίβαλων, που μέχρι πριν δεκαετίες υπήρχαν σε λίγες περιοχές του πλανήτη. Μέχρι πριν όχι πολλά χρόνια, δημοσιεύονταν γελοιογραφίες με ιεραπόστολους βαλμένους μέσα σε καζάνια, που από κάτω τους έκαιγε φωτιά, και κάποιοι μαύροι ανθρωποφάγοι, έρριχναν αλάτι και πιπέρι για να νοστιμίσει το φαγητό. Ισως να υπάρχουν και τώρα τέτοιες γελοιογραφίες, αλλά και αν υπάρχουν, γρήγορα θα φύγουν απ΄τη μέση, δεν είναι πιά της μόδας να τρώνε ιεραπόστολους. Πάντως, για ν΄αφήσουμε τα αστεία, πολλοί ιεραπόστολοι, καταλήξανε στα στομάχια αγρίων καννιβάλων κάποιες προηγούμενες εποχές, το να είσαι ιεραπόστολος τις εποχές εκείνες, ήταν σαν να σε έβαζαν στο Κολοσσαίο της Ρώμης, για να σε φάνε τα πεινασμένα λιοντάρια. Και μιάς και το θυμήθηκα, το αναφέρω τώρα. Όταν ρώτησαν μιά γριά γυναίκα, πριν από αρκετές δεκαετίες σε μιά χώρα της Αφρικής, τί το σπουδαίο έβρισκε στο ανθρώπινο κρέας, τους απάντησε : « Αν είχατε φάει μιά μονάχα φορά το κρέας ενός μικρού παιδιού, δεν θα κάμνετε μιά τέτοια ερώτηση ».
Όταν ο πλοίαρχος Τζαίημς Κουκ, ο δεινός θαλασσοπόρος, αποβιβάστηκε το 1769 στις ακτές της Νέας Ζηλανδίας - έτσι το έχω διαβάσει, έτσι το μεταφέρω - ρώτησε τους ντόπιους Μαορί -δεν ξέρω σε ποιά γλώσσα και με ποιόν διερμηνέα - για ποιόν λόγο τρώγανε ανθρώπους, αυτοί απάντησαν : « Επειδή εδώ δεν υπάρχουν γουρούνια ». Μα αν δεν υπήρχαν γουρούνια, υπήρχαν ένα σωρό άλλα ζώα, ήταν αρκετός αυτός ο λόγος για να είναι αυτοί οι όμορφοι Μαορί ανθρωποφάγοι ; Μήπως δεν κατάλαβε καλά ο Κουκ τί του είπανε οι ντόπιοι Νεοζηλανδοί, που βρίσκονται ακόμα στη Νέα Ζηλανδία αλλά δεν τρώνε πιά ανθρώπους, την παράτησαν αυτή την υγιεινή συνήθεια, αυτά έχει ο πολιτισμός.
Αν σε πολλές φυλές πρωτόγονων - από τα παμπάλαια χρόνια μέχρι και πρόσφατα - η ανθρωποφαγία γινόταν για « διατροφικούς » και μόνο λόγους, σε άλλα μέρη, η « συνήθεια » αυτή ήταν ένα « r i t u a l », ένα είδος ιεροτελεστίας, κατά την οποία ο άνθρωπος έτρωγε έναν εχθρό του για να κληρονομήσει ορισμένες ιδιότητές του. Η καθεμιά από τις ιδιότητες αυτές εθεωρείτο ότι βρισκότανε σε ένα ορισμένο όργανο του σώματος, λ. χ. το θάρρος ήταν στο ήπαρ, η αντοχή στο στομάχι κ.ο.κ. ( αυτά τοποθετήθηκαν αυθαίρετα, δεν έχω γνώση των ακριβών θέσεων, που άλλωστε μπορεί να διέφεραν από φυλή σε φυλή ), και όταν έτρωγε κανείς το συγκεκριμένο όργανο, αποκτούσε και την ιδιότητα που έφερε αυτό το όργανο. Η συνήθεια αυτή ήταν διαδεδομένη στους Μελανήσιους της Ωκεανίας. Στις ίδιες - ή και σε άλλες φυλετικές ομάδες - υπήρχε η συνήθεια να τρώνε τους γονείς τους μετά τον θάνατό τους, μάλιστα, τους γονείς τους, όσο κι αν φαίνεται βδελυρή αυτή η πράξη. Με τον τρόπο αυτό, είτε εκπληρώνανε μιά ιερή υποχρέωσή προς τους γονείς τους, είτε αποκτούσαν κάποιες ιδιότητες που οι γονείς είχαν. Ισως μάλιστα, ο παραβάτης αυτής της « υποχρέωσης », να εθεωρείτο από την κοινωνία τους σαν « απόβλητος », σαν παραβάτης κάποιας « εντολής », ή κάποιου « εθίμου ».
Ιδού λοιπόν, ένα ζώο όπως ο άνθρωπος, που κατ΄εξαίρεση από όλα τα άλλα ζώα, τρώει το όμοιό του, είτε για να χορτάσει την πείνα του, είτε για « ιερούς » σκοπούς. Τι θαυμάσιο !